Fréttatíminn - 17.04.2015, Blaðsíða 26

Hann var mjög
upptekinn
af því að við
skildum ekki
eftir minnstu
brauðskorpur.
Þ egar við vorum krakkar og fórum í sumarbústað harð-bannað pabbi okkur að drepa
flugurnar. Hann sagði að flugur
ættu fullan rétt á að lifa eins og aðr-
ir,“ segir Leifur Muller, sonur og al-
nafni Leifs Mullers heitins sem þola
mátti helvíti á jörðu í fangabúðum
nasista í heimsstyrjöldinni síðari.
Leifur, faðir hans, var aðeins 22ja
ára gamall og stundaði nám í Osló
árið 1942 þegar hann var handtek-
inn af Gestapó og gert að sök að
hafa ætlað að yfirgefa Noreg með
ólögmætum hætti og fara heim til
Íslands. „Pabbi upplifði þarna al-
gjört helvíti,“ segir Sveinn, yngri
sonur Leifs.
Miðvikudaginn 15. apríl var end-
urútgefin bókin „Í fangabúðum naz-
ista“ sem Leifur skrifaði eftir heim-
komuna til Íslands við lok stríðsins
þar sem hann greindi frá skelfilegri
vist í fangabúðunum en bókin kom
fyrst út aðeins þremur mánuðum
eftir að Leifur kom heim – í sept-
ember 1945. Það eru því 70 ár frá
því hún kom upphaflega út og sam-
kvæmt Wiesenthal-stofnuninni er
þetta ein af þremur fyrstu bókunum
sem rituð var í heiminum um Hel-
förina, en upphafsmaður stofnunar-
innar helgaði líf sitt því að koma lög-
um yfir stríðsglæpamenn úr seinni
heimsstyrjöldinni.
Lítið rætt á æskuheimilinu
15. apríl var ekki valinn af handa-
hófi til útgáfunnar því eiginkona
Leifs, Birna Sveinsdóttir, hefði fagn-
að 90 ára afmæli sínu á þessum degi
og höfðu fimm börn þeirra því fyrir
löngu gert ráð fyrir að koma saman
á þessum tímamótum. Birna lést
hins vegar 15. desember og koma
börn þeirra því saman í öðrum til-
gangi – að jarðsetja ösku móður
sinnar við hlið jarðneskra leifa föð-
ur síns í Fossvogskirkjugarði og
fagna endurútgáfu bókarinnar sem
pabbi þeirra skrifaði um hræðilega
reynslu sem mótaði allt hans líf en
var þó var lítið rædd á æskuheimili
þeirra.
„Hann lokaði tilfinningar sínar
inni,“ segir Leifur yngri. „Á sama
tíma og pabbi var í fangabúðunum
við ömurlegar aðstæður í stríðinu
var mikill uppgangur á Íslandi, fólk
átti oft erfitt með að trúa honum.
Vistin í fangabúðunum háði honum
alla ævi, bæði andlega og líkamlega.
Á þessum tíma var enga áfallahjálp
að fá,“ segir hann.
Tveimur dögum fyrir útgáfu bók-
arinnar taka þrjú af fimm börnum
Leifs á móti mér á heimili Sveins í
reisulegu húsi í Grafarvogi. Leifur
yngri er búsettur í Suður-Noregi og
það er einnig systir þeirra, Björg, en
þau komu fyrr um daginn til lands-
ins með flugi. Hin systkinin tvö eru
Stefanía, elsta systirin sem fædd
er árið 1951 og María en þær voru
væntanlegar heim til Íslands úr
ferðalagi strax næsta dag. Raunar
hringir Björg sérstaklega í Maríu til
að athuga hvort hún vilji koma ein-
hverju að í viðtalinu. „María pass-
aði alltaf mikið upp á pabba. Hún
vildi bara nefna að sunnudagar voru
hans tími með okkur þegar við vor-
um lítil. Við bjuggum mestallan tím-
ann á Hraunteignum í Reykjavík og
á sunnudögum fyllti pabbi bílinn af
krökkum og við fórum ýmist á skíði,
í sund eða fórum að spila badmin-
ton,“ segir Björg eftir símtalið.
Merktur með rauðum þrí-
hyrningi
Systkinin sitja við stofuborðið og
virða fyrir sér tvær litlar bækur
sem faðir þeirra átti og eru í dag
merkar sagnfræðilegar heimildir.
Önnur bókin er örsmá. Það er minn-
isbókin sem Leifur var með í fanga-
búðunum og bókin „Í fangabúðum
nazista“ var að hluta til byggð á
þessum minnispunktun, en þó var
hún einnig að stórum hluta skrifuð
eftir minni enda Leifur nýkominn
úr fangabúðunum þegar hann skrif-
aði hana. „Við vitum ekki nákvæm-
lega hvernig hann geymdi þessa
minnisbók en flestir fangarnir voru
með tannbursta og fötin sín á sér-
stökum stað. Norrænu fangarnir
fengu síðan reglulega böggla frá
Rauða krossinum sem bókstaflega
bjargaði lífi þeirra,“ segir Sveinn en
faðir þeirra var í fangabúðunum í
Sachsenhausen í Þýskalandi auð-
kenndur með rauðum þríhyrningi
sem þýddi að hann var pólitískur
fangi og nutu þeir meiri virðingar
en margir aðrir hópar fanga, svo
sem gyðingar eða samkynhneigðir.
Hina bókina fundu systkinin aðeins
fyrir stuttu þegar þau fóru í gegn
um geymsluna hjá móður sinni heit-
inni. „Þetta er bók þar sem fangarn-
ir skrifa kveðjur til pabba og þakka
honum fyrir samveruna. Þetta hef-
ur verið skrifað um það leyti sem
stríðinu var að ljúka og hann var
á leiðinni heim,“ segir Sveinn og
þykir þeim öllum afar vænt um þau
orð sem samfangar föður þeirra láta
þarna um hann falla.
Heppinn að fá vinnu í lík-
brennslunni
Þrátt fyrir rauða þríhyrninginn var
Pabbi
upplifði
helvíti
Sveinn Muller segir föður sinn hafa upplifað helvíti í fanga-
búðum nasista, en Leifur faðir hans var aðeins 22ja ára þegar
hann var handtekinn af Gestapó. Lítið var rætt um fangavistina
á æskuheimili systkinanna, sem eru fimm talsins, en börnin
tóku þó eftir því að pabbi þeirra svaf alltaf með fötin sín á
gólfinu við hliðina á rúminu – tilbúinn til að flýja. Hann bar öll
merki áfallastreituröskunar og skrifaði bók um reynslu sína til
að reyna þannig að vinna úr henni. Í bókinni, sem nú hefur verið
endurútgefin, sleppti Leifur að segja frá því að hann starfaði við
að taka gulltennur úr líkum fanga áður en þau voru brennd því
hann óttaðist fordæmingu samfélagsins.
Leifur var aðeins 22ja
ára gamall þegar
hann var handtekinn
af nasistum og settur
í fangabúðir. Í Sac-
henhausen bar hann
fanganúmerið 68138.
Mynd af forsíðu bókarinnar
Leifur þó fyrst og fremst fangi í því
sem hann sjálfur kallar „gereyðing-
arbúðir nasistanna.“ Leifur lýsir í
bókinni hversu litlir matarskammt-
arnir voru sem jafnvel þurfti að
borða úr óhreinum matardöllum
sem deilt var með berklasjúkling-
um. Hann lýsir því hvernig hann
horfði upp á félaga sína hengda
jafnvel fyrir að stela sér efnisbút til
að búa til eitthvað sem líkist skóm
og síðast en ekki síst var það lík-
brennslan í búðunum. Í eigin bók
segir hann vissulega frá sérstökum
kjallara þar sem lík voru brennd en
það var ekki fyrr en í æviminning-
um Leifs sem Garðar Sverrisson tók
saman og komu út árið 1988 undir
yfirskriftinni „Býr Íslendingur
hér?“ – sama ár og Leifur lést – að
fram kemur að hann starfaði sjálf-
ur í líkkjallaranum. „Hann sleppti
þessu líklega í upphafi af ótta við
að vera dæmdur af samfélaginu,“
segir Björg en starfið í kjallaranum
fólst meðal annars í því að taka gull-
tennur úr líkum áður en þau voru
brennd.. „Hann ræddi þetta aldrei
við okkur en mamma sagði að hann
hefði í raun verið heppinn að fá
þetta starf. Flestir fangarnir stund-
uðu erfiða útivinnu en þarna var
pabbi allavega inni í hitanum. Hann
fékk líka auka matarbita fyrir vikið.
Stundum voru nasistarnir að grípa í
hann í gríni þarna í líkbrennslunni
og segja: „Næst tökum við Muller.“
Auðvitað varð hann dauðhræddur
því víst er að þeir voru alveg nógu
brjálaðir til að fram-
kvæma þetta,“
segir hún.
Svaf með
opnar dyr
Sveinn segir að
þegar hann var
strákur hafi hann
stundum gortað
sig af því við fé-
laga sína að pabbi
sinn hafi nú verið
í fangabúðum nas-
ista. „Mér þótti
þetta einhvern veg-
inn spennandi en
auðvitað hafði ég
engan þroska til að
skilja hvað fólst í því að hafa
verið í fangabúðunum,“ seg-
ir hann. Sveinn var um tíu
ára þegar hann las sjálfur upp-
haflega útgáfuna af „Í fangabúð-
um nazista“ en jafnvel eftir það
var erfitt fyrir lítinn dreng að skilja.
Björg segir að þegar hún las bók-Minnisbókin sem Leifur skrifaði í fangabúðunum er
afar smá og þéttskrifuð á norsku. Mynd/Hari
Leifur, Sveinn og Björg Muller fara yfir bækurnar sem faðir þeirra skildi eftir sig. Þau eiga tvö systkini til viðbótar, þær Maríu og
Stefaníu sem er elst og fædd sex árum eftir að Leifur kom heim úr stríðinu. Mynd/Hari
Framhald á næstu opnu
26 viðtal Helgin 17.-19. apríl 2015