Fréttatíminn - 17.04.2015, Blaðsíða 38

Erla María Markúsdóttir
O
ffita er málefni sem er á
allra vörum. Páll Matth-
íasson, forstjóri Land-
spítalans, sagði í viðtali
við Líftímann í janúar
að offita sé ein megin heilsufarsógnin
sem við glímum við í dag. Efnahags-
og framfarastofnun Evrópu, OECD,
birti í lok síðasta árs uppfærð gögn þar
sem ítarlega er farið yfir stöðu heil-
brigðismála í ríkjum stofnunarinnar.
Íslendingar eru sjötta feitasta þjóð í
Evrópu, samkvæmt þessum gögnum,
hlutfall of feitra meðal þjóðarinnar er
21% og yfir kjörþyngd tæplega 60%.
Offita hefur aukist mikið frá
aldamótum
Staðreyndin er sú að offita hefur
aukist hratt á Íslandi á undanförnum
árum, eða úr 12% á árinu 2000 og upp
í 21% árið 2010. Hlutfall offitu er þó
lægra en í mörgum öðrum löndum,
svo sem Bandaríkjunum og Mexíkó.
Vert er þó að taka fram að sú að-
ferðafræði sem OECD notast við hefur
sætt ákveðinni gagnrýni, en hlutföllin
byggjast á niðurstöðum úr lífsstíls-
könnunum, en ekki beinum mæling-
um. Fleiri mælingar og rannsóknir
benda þó til þess að offita hafi aukist
verulega frá aldamótum. Skýrsla sem
Norræna ráðherranefndin lét gera árið
2011, og innihélt gögn um mataræði,
hreyfingu og holdafar á Norðurlöndun-
um, sýnir að Íslendingar eru feitastir
Norðurlandaþjóða.
Aðgerðaáætlun til að draga úr
tíðni offitu
Ýmsar leiðir hafa verið farnar til að
ná tökum á þessari miklu heilsufar-
sógn og er raunveruleikaþátturinn
Biggest loser Ísland meðal þeirra.
Þáttaröð númer tvö lauk á dögunum
og þar misstu keppendurnir 14 yfir
hálft tonn á sjö mánuðum. Lausnin
felst þó ekki eingöngu í fjölda kílóa
sem hverfa heldur þarf að taka á rót
vandans. Vinnuhópur á vegum vel-
ferðarráðuneytisins hefur meðal ann-
ars sett saman aðgerðaáætlun til að
draga úr tíðni offitu. Elva Gísladóttir,
næringarfræðingur og verkefnastjóri
næringar hjá embætti landlæknis,
sat í vinnuhópnum. „Meðal þess
sem við ráðlögðum stjórnvöldum
var að efla heilbrigða lifnaðarhætti
á breiðum samfélagslegum grund-
velli án sérstakrar áherslu á offitu
eða líkamsþyngd.“ Í áætluninni eru
ýmis forgangsatriði nefnd, til dæmis
að hækka verð á gosdrykkjum. „En
síðan þessi áætlun var gerð hefur
verið farið í þveröfuga átt,“ segir Elva
og á þá við afnám sykurskatts sem
tók gildi um síðustu áramót.
Auka þarf forvarnir
Ljóst er að aukin tíðni offitu hér á landi
mun óneitanlega stuðla að auknum
heilsubresti, líkt og sykursýki og
hjarta- og æðasjúkdómum, og þar
með auknum kostnaði við rekstur
heilbrigðiskerfis í framtíðinni. „Þörf
fyrir heilbrigðisþjónustu hefur verið
að aukast síðustu ár og sú þróun mun
halda áfram. Samhliða þessu verður að
auka forvarnir enda sjáum við árangur
af slíku starfi í þessum tölum, til dæm-
is varðandi reykingar. Þeim árangri er
mikilvægt að ná hvað offituna varðar,“
segir Páll Matthíasson.
Erla María Markúsdóttir
E f við meðhöndlum offitu eins og aðra langvinna sjúkdóma þurfa að vera til úrræði á fyrsta, öðru
og þriðja stigi heilbrigðisþjónustunnar.
Heilsugæslan starfar á fyrsta stiginu
og hún þarf að geta gripið snemma
inn í þegar ljóst er að um sé að ræða
óæskilega þróun hjá viðkomandi ein-
staklingi,“ segir Erla Gerður. Á öðru
stiginu verður að vera til víðtæk sér-
fræðiþekking. „Ef kemur í ljós að
einfaldari ráðleggingar duga ekki til
þarf að fara í nánari greiningu og finna
undirliggjandi orsök því hún getur
verið margs konar.“ Á þriðja stiginu
fer svo fram endurhæfing fyrir þá
sem eru verst settir. „Þetta snýst ekki
endilega um að borða minna og hreyfa
sig meira. Þegar komin er greining á
undirliggjandi vanda er hægt að leggja
upp með meðferðarplan sem þarf að
sérsníða að hverjum og einum.“
Greining á offitu loks niður-
greidd
Erla Gerður hefur, ásamt Lúðvíki Guð-
mundsson sérfræðilækni, verið að
vinna að því að bæta annað og þriðja
stig heilbrigðisþjónustunnar, en þau
starfa bæði í Heilsuborg sem leggur
meðal annars áherslu á forvarnir, ráð-
gjöf og meðferð við offitu. „Við störfum
samkvæmt rammasamningi sérfræði-
lækna og það er okkur mikið gleðiefni
að loksins er greining á offitu niður-
greidd. Það er því ekki fyrr en nú sem
annað stig heilbrigðisþjónustu, þegar
kemur að offitu, er raunverulega til,“
segir Erla Gerður.
Einstaklingsmiðuð greining
Erla Gerður er einnig formaður Fé-
lags fólks um offitu. Meðal baráttumála
félagsins er að móta klínískar leiðbein-
ingar svo heilsugæslan og heilbrigðis-
stéttir geti stuðst við ákveðið ferli þeg-
ar kemur að meðhöndlun offitu. „Við
funduðum með landlækni um þetta mál
og hann hefur sett þetta svolítið í okkar
hendur og nú hefjum við það verkefni
að móta þessar leiðbeiningar. Offitan
er svo víðtæk og til að setja upp virka
meðferð þarf að taka tillit til ýmissa
þátta. Andleg líðan, líkamleg heilsa,
aðstæður einstaklinga og fyrri reynsla,
sem og fjárhagur eru meðal þátta sem
þarf að taka tillit til svo meðferð henti
viðkomandi einstaklingi. Þess vegna er
svo mikilvægt að hver einstaklingur fái
góða greiningu á vandanum og einstak-
lingsmiðaðar leiðbeiningar. Þetta snýst
ekki um enn einn matarkúrinn.“
Munur á ofþyngd og offitu
Erla Gerður segir að lífsstílsbreyting
sé kjarninn í þessu en hún innifeli hins
vegar marga og ólíka hluti. „Þegar
um offitu er að ræða er ójafnvægi ein-
hvers staðar sem þarf að leiðrétta. Það
að leggja aðaláherslu á kílóin er ekki
endilega rétta svarið. Við viljum leggja
meiri áherslu á heilsu og vellíðan, því í
raun getur maður búið við góða heilsu
þó að um aukakíló sé að ræða.“ Erla
Gerður segir að þetta snúist um að
koma jafnvægi á alla ferla í líkamanum
og líða vel með sjálfan sig og vera sátt-
ur. „Ofþyngd er ekki endilega tengd
heilsubresti, en getur verið vísbending
um neikvæða þróun. Þegar um offitu er
að ræða er fituvefurinn orðinn það mik-
ill í líkamanum að hann hefur áhrif á
alls konar efnaskipti. Þá er þetta orðinn
sjúkdómur, auk þess sem þyngdin sjálf
veldur álagi á ýmis líffæri. Þá getur
þyngdartap upp á 5-10% snúið við alls
konar efnaskiptaójafnvægi. Þetta snýst
um að koma líkamanum í jafnt og gott
ástand. Heilsa og líðan einstaklingsins
er númer eitt, ekki kílóin.“
— 38 — 17.-19. apríl 2015
Offita
er mesta
heilsufars­
ógnin
Ný gögn frá Efnahags- og framfarastofnun
Evrópu sýna að Íslendingar eru sjötta feitasta
þjóð í Evrópu. Hlutfall of feitra Íslendinga er
21% og tæplega 60% eru yfir kjörþyngd.
Erum að vakna til meðvitundar
„Offita er áhættuþáttur og sjúkdómur sem við þurfum að bregðast við. Offita er fyrst og fremst heilsufarsvanda-
mál sem leiðir til margra annarra sjúkdóma.“ Þetta segir Erla Gerður Sveinsdóttir, læknir og formaður Félags
fagfólks um offitu, en hún segir að með aukinni þátttöku á öllum stigum heilbrigðisþjónustunnar sé hægt að ná
tökum á þeirri miklu heilsufarsógn sem offita er.
Holdafar á ekki að vera feimnismál
„Við erum að vakna til meðvitundar um
umfang offitu. Það er miklu meiri vakning
núna en til dæmis fyrir fimm árum. Fram-
förin er sú að við erum ekki að horfa
jafn mikið á megrun og áður,“ segir Erla
Gerður. Hún segir hins vegar að eins og
andinn í þjóðfélaginu sé í dag eigum við
enn langt í land. „Útlitsdýrkunin er mikil
og áherslan á kílóafjölda er of mikil. Til að
takast á við þetta vandamál þarf heilbrigðis-
kerfið að taka virkan þátt, það er að lagast
en gerist hægt.“ Hún segir einnig að fitufor-
dómar séu fyrirferðamiklir í samfélaginu
og mikilvægt sé að vinna markvisst gegn
þeim. „Liður í því er að heilbrigðiskerfið
taki virkari þátt. Holdafar á ekki að vera
feimnismál og fólk þarf að átta sig á því að
skömm og vanlíðan þarf ekki að fylgja þeim
sem glíma við offitu. Það sýnir styrk að
leita eftir aðstoð. Með því að ræða um offitu
eins og hvert annað verkefni í heilbrigðis-
kerfinu og á faglegum nótum munum við
ná að koma í veg fyrir fitufordóma.“
Heilsufarsógn sem hægt er að taka
á
Varðandi forvarnir segir Erla Gerður að
mikilvægt sé að opna á umræðuna. „Við
þurfum að taka á vandanum áður en hann
verður of mikill. Með almennri heilsu-
eflingu er hægt að koma í veg fyrir ýmis
konar heilsubrest svo sem stoðkerfissjúk-
dóma og hjarta- og æðasjúkdóma og sama
nálgun dugar í raun til að draga úr offitu.
Það er margt sem við getum gert og ég er
bjartsýn á að við getum náð miklu betri
tökum á þessum vanda og tekist á við þessa
miklu heilsufarsógn. Við þurfum að vanda
okkur og sýna samstöðu.
Ofþyngd er
ekki endilega
tengd heilsu-
bresti, en getur
verið vísbend-
ing um nei-
kvæða þróun.
Hvað er
BMI stuðull?
BMI er líkamsmassastuðull og er
mælikvarði á þyngd eða massa
miðað við hæð. Hann er reiknaður
með því að deila massa einstaklings
í kílóum með líkamshæðinni
í metrum í öðru veldi, það er
þyngd(kg)/ hæð(m)2.
Samkvæmt viðmiðunarmörkum Al-
þjóða heilbrigðismálastofnunarinn-
ar, WHO, er vannæring, kjörþyngd,
ofþyngd og offita fyrir fullorðna
skilgreind á eftirfarandi hátt:
 Vannæring: BMI < 18,5
 Kjörþyngd: BMI: 18,5-24,9
 Ofþyngd: BMI: 25-29,9
 Offita: BMI: ≥30
Aukin tíðni
offitu á Íslandi
Holdarfar fullorðinna Íslendinga:
% með ofþyngd: 39,3
% með offitu: 17,8
% yfir kjörþyngd 57,1
Heimild: Skýrsla norrænu ráðherranefndarinnar, 2011.
Þróun offitu
meðal fullorð-
inna Íslendinga:
2002: 12,4%
2012: 21%
Heimild: OECD, 2014.
Erla Gerður Sveinsdóttir,
læknir og formaður Félags
fagfólks um offitu.