Læknablaðið - 01.06.2014, Síða 9

R i T S T J Ó R n a R G R E i n
LÆKNAblaðið 2014/100 329
Heilbrigðistengd rannsóknarstarfsemi á
Landspítala er gróskumikil og byggir á
traustum grunni samstarfs við innlenda
og erlenda aðila. Starfsmenn leggja mikið á
sig til þess að sinna vísindaverkefnum sam-
hliða öðrum störfum þótt ekki sé gert ráð
fyrir fráteknum tíma til slíks. Ár hvert er
þessum starfsmönnum þakkað sérstaklega
á viðburðinum Vísindi á vordögum. Þessi
dagur er í senn uppskeruhátíð þar sem
farið er yfir árangur liðins árs og veittar
viðurkenningar, en um leið er úthlutað
meira en 100 styrkjum til þeirra vísinda-
manna sem lagt hafa fram bestu hugmynd-
irnar að nýjum verkefnum. Nú þegar þessi
ánægjulegi dagur er að baki gefst færi á að
meta stöðuna í vísindastarfi á Landspítala í
dag, blikur á lofti og tækifæri næstu ára til
frekari sóknar.
Vísindadeild Landspítala hefur komið á
verklagi til þess að mæla afrakstur vísinda-
starfsins, auk þess að starfa með NordForsk
að slíkri tölfræði fyrir Norðurlöndin. Þær
tölur sýna að fjöldi birtra vísindagreina frá
spítalanum eykst ár frá ári. Þetta bendir
til þess að sú framsýni sem stjórn Land-
spítala sýndi með því að skera ekki niður
framlög til vísindastyrkja í þrengingum
undanfarinna ára hafi skilað sér. En sitt er
hvað, magn og gæði, og því þarf að svara
hvort þetta tvennt haldist í hendur. Nord-
Forsk hefur nú birt sína nýjustu skýrslu1
um vísindastarf á Norðurlöndum og beitir
við þá vinnu vandaðri aðferðafræði. Þegar
fjöldi birtra greina er talinn er tekið tillit
til fjölda höfunda frá hverri stofnun miðað
við heildarfjölda höfunda greinar þannig
að ef stofnun á einn höfund af 25 telst hún
aðeins hafa birt 0,04 greinar. Þegar tilvitn-
anir eru svo taldar eru allar sjálfstilvitnanir
útilokaðar og fjölda tilvitnana í hverja grein
er deilt í meðalfjölda tilvitnana í greinar á
heimsvísu í sama fagi. Þannig fæst mæli-
kvarði þar sem talan 1 merkir að fjöldi til-
vitnana í grein er jafn heimsmeðaltalinu.
Þessi mælikvarði gerir kleift að bera vís-
indastarf á Íslandi beint saman við önnur
Norðurlönd og heiminn allan án nokkurrar
forgjafar vegna smæðar landsins eða ann-
arra þátta. Með öðrum orðum: hér eru gæði
mæld beint en ekki miðað við höfðatölu.
Það er ánægjulegt að greina frá því að
árin 2000-2003 og 2004-2007 var Landspít-
ali með hæstu tilvitnanaeinkunn af öllum
háskólasjúkrahúsum á Norðurlöndum,
eða 1,31 og 1,33 á þeim kvarða sem lýst
var hér að framan. Hins vegar er áhyggju-
efni að tímabilið 2008-2011 hefur þessi
einkunn lækkað í 1,07. Þótt einkunnin sé
yfir heimsmeðaltali hefur Landspítali nú
fallið í 15. sæti af 21 háskólasjúkrahúsi á
Norðurlöndum og er undir meðaleinkunn
Norðurlandanna. Þó að hjá smárri einingu
á borð við spítalann geti sveiflur milli
tímabila verið umtalsverðar er óráðlegt að
horfa framhjá þessum niðurstöðum. Þegar
gögnin eru greind nánar kemur í ljós að
líklega er hallinn aðallega á sviði þess sem
skilgreint er sem heilbrigðisvísindi (health
sciences) en þar er átt við klínískar og far-
aldsfræðilegar rannsóknir, en síður á sviði
lífvísinda (biomedicine). Það er mikilvægt
að styðja áfram rannsóknir starfsmanna
spítalans í lífvísindum. En sóknarfæri í
styrkingu rannsókna á Landspítala liggja
ekki síður í rannsóknum á sviði heilbrigðis-
vísinda. Þar er lykilatriði að bæta aðgengi
rannsakenda að rannsóknargögnum.
Rannsakendur á sviði heilbrigðisvísinda
þurfa greiðan, öruggan og ódýran aðgang
að gögnum. Nú er því svo háttað að vegna
rannsóknar getur þurft að senda gögn
milli stofnana með kennitölum, mismun-
andi aðferðum er beitt við samtengingar,
og vísindamaðurinn ber stundum sjálfur
ábyrgð á að tengja saman gögn og gæta
persónuöryggis. Engin leið er að gera fyrir-
spurnir í rannsóknargrunna án atbeina
sérfræðinga sem forrita hverja spurningu
sérstaklega. Þetta ferli felur í sér götótta
persónuvernd, er dýrt, tímafrekt og sama
vinnan er endurtekin. Einkafyrirtækið Ís-
lensk erfðagreining hefur leyst þetta mál
fyrir sína rannsakendur. Þar er þess gætt
að fyrirtækið og rannsakendur þess hafi
aldrei aðgang að persónuauðkennum með
því að láta þriðja aðila um samtengingar
og dulkóðun. Jafnframt fá rannsakendur
fyrirtækisins beinan aðgang að kerfi sem
gerir ópersónugreinanlegar rannsóknar-
fyrirspurnir mögulegar. Til þess að allir
íslenskir vísindamenn geti notið sams
konar aðstæðna þarf að skipuleggja ferli
sem gegnir því hlutverki að dulkóða,
hreinsa og samtengja rannsóknargögn og
afhenda vísindamönnum þau án persónu-
auðkenna. Einnig þarf að gera vísinda-
mönnum kleift að gera sjálfir fyrirspurnir
í rannsóknargrunnum. Nýlega samþykkt
lög um vísindarannsóknir, lífsýnasöfn og
söfn heilbrigðisupplýsinga auðvelda slíka
uppbyggingu, ekki síst ákvæði um leitar-
grunna.
Rannsakendur á Landspítala vinna vís-
indastörf þar sem magn og gæði standast
alþjóðlegan samanburð. En nú er tækifæri
til að sækja fram með því að vinna eftir
skipulegri sýn þegar kemur að notkun
vísindamanna á gögnum til rannsókna.
Þannig tryggjum við persónuöryggi, gæði
og hagkvæmni heilbrigðisvísinda á Íslandi.
1. Comparing Research at Nordic Universities using
Bibliometric Indicators. NordForsk 2014. ISSN 1504-8640
Þorvarður
Jón Löve
gigtarlæknir
vísindadeild Landspítala,
kennslustjóri og lektor í lækna-
deild Háskóla Íslands
thorvardur@gmail.com
Research at landspitali University Hospital – Compar-
ison with the nordic Countries and new Opportunities
Þorvarður jón Löve
MD, MMSc, PhD
Rheumatologist, Landspitali University Hospital
Assistant Professor and Director of Education, Faculty of
Medicince, University of Iceland
Vísindastarf á Landspítala – samanburður
við Norðurlönd og sóknarfæri
Fyrsti ß -örvinn vi
ð ofvirkri þvagblö
ðru
3
Heimildir: 1. Sérly�atexti Betmiga 2. Khullar et al. Eur Urol 63: (2013); 283�295. 3. Nitti et al. J Urol 2013;189:1388�1395
,Nýr verkunarháttur² ³
Áhrif á öll aðaleinkenni
,ofvirkrar þvagblöðru² ³
Munnþurrkur sambærilegur
,og við notkun ly�eysu² ³
SEM SLAKAR
Á ÞVAGBLÖÐRUNNI
NÝTT LYF