Læknablaðið - 01.06.2015, Qupperneq 25

LÆKNAblaðið 2015/101 313
Y F i R l i T S G R E i n
Inngangur
Aðgangur að öruggum matvælum og hreinu vatni er
ekki sjálfgefinn. Fjölgun íbúa jarðarinnar er hröð og
hefur þeim fjölgað úr þremur milljörðum árið 1960 í
rúmlega 7 milljarða í dag. Til að anna eftirspurn eftir
matvælum og geta boðið ódýrari matvæli hefur verk-
smiðjubúskapur í auknum mæli tekið við af hefð-
bundnum búskap. Worldwatch Institute áætlaði að árið
2006 væru 74% kjúklinga, 43% nautgripa, 50% svína og
68% eggja í heiminum framleidd á þann hátt. Kjötfram-
leiðsla í heiminum næstum tvöfaldaðist á árunum 1980-
2004 og vöxturinn tengdist aðallega verksmiðjubúskap
í þróunarlöndunum þar sem búskapurinn hefur jafn-
framt verið að flytjast úr dreifbýli í þéttbýli. Aðstæður á
verksmiðjubúum eru ákjósanlegar fyrir útbreiðslu sýkla
og getur verið erfitt að koma í veg fyrir þá þróun.1 Verk-
smiðjubúskap fylgir einnig verulega aukin mengun
umhverfis og til að auka framleiðslugetu og koma í veg
fyrir afföll vegna smitsjúkdóma er sýklalyfjum gjarnan
bætt í fóður dýranna. Þetta skapar kjöraðstæður fyrir
þróun sýklalyfjaónæmis bæði hjá bakteríum í dýrunum
sjálfum og í umhverfi þeirra.2 Þéttbýli dýra og manna
hefur víða skapað umhverfi þar sem þróast hafa fjöl-
ónæmar bakteríur. Hópsýkingar af völdum fjölónæmra
baktería verða sífellt algengari um leið og verslun með
matvæli á milli landa og heimsálfa vex og gerir erfitt
og oft ómögulegt að rekja uppruna matvælanna.3 Þessi
vandi hefur því farið vaxandi þrátt fyrir að kröfur um
rekjanleika og merkingar hafi aukist. Ef neytandinn
veit ekki um uppruna matvælanna er ómögulegt að
Aðgangur að öruggum matvælum er hluti af forréttindum Íslendinga. Hratt
vaxandi sýklalyfjaónæmi, sem meðal annars er tengt verksmiðjubúum og
mikilli sýklalyfjanotkun í landbúnaði, er ein helsta ógn við lýðheilsu mann-
kyns. Vaxandi verslun með matvæli á milli landa og heimsálfa auðveldar
dreifingu sýkla og sýklalyfjaónæmis um heiminn. Íslenskur landbúnaður
og landbúnaðarafurðir hafa sérstöðu vegna einangrunar landsins og
smæðar.
Eftir umfangsmiklar aðgerðir til að draga úr útbreiðslu Campylobacter
og Salmonella á kjúklingabúum er nýgengi Campylobactersýkinga orðið
um 17-43/100.000 íbúa, þar af helmingurinn af innlendum uppruna, og
Salmonellusýkinga 10-15/100.000, og þar af smitast flestir í útlöndum.
Enterohaemorrhagic E. coli (EHEC) hefur ekki fundist í íslenskum naut-
gripum og kemur lágt nýgengi (að jafnaði 0-0,6/100.000) því ekki á óvart.
Nýleg hópsýking af völdum fjölónæms EHEC-stofns var rakin til inn-
flutts mengaðs salats. Sýklalyfjanotkun í íslenskum landbúnaði er ein
sú lægsta sem þekkist í Evrópu og fágætt er að innlent smit af völdum
Salmonella og Campylobacter sé af völdum sýklalyfjaónæmra stofna.
Karbapenemasa myndandi Enterobacteriaceae hafa enn ekki fundist á
Íslandi.
Lítil notkun sýklalyfja í íslenskum landbúnaði ásamt aðhaldsaðgerðum
til að draga úr útbreiðslu Campylobacter og Salmonella hafa borið mikinn
árangur. Almenningur þarf að vera meðvitaður um mikilvægi uppruna mat-
væla og að íslenskar landbúnaðarafurðir hafa enn sérstöðu með tilliti til
smithættu.
ÁgrIp
geta sér til um líkurnar á því hvort þau séu menguð af
sýklalyfjum, fjölónæmum bakteríum og/eða sjúkdóms-
valdandi örverum.
Íslenskur landbúnaður hefur haft sérstöðu vegna
einangrunar landsins, veðurfars og smæðar. Á sama
hátt er sjúkdómastaða íslenskra búfjárstofna einstök
og hefur þess vegna verið lögð áhersla á að flytja sem
allra minnst af hráum, ómeðhöndluðum dýraafurðum
til landsins. Með lögum nr. 143/2009 var matvælalöggjöf
Evrópusambandsins innleidd í íslensk lög (reglugerð
102/2010 um gildistöku reglugerðar (EB) nr. 178/2002).
Þrátt fyrir innleiðinguna, sem tók gildi 1. nóvember
2011, er áfram óheimilt að flytja inn lifandi dýr og hráar
dýraafurðir til landsins nema með undanþágu ráðherra.
Núverandi reglur um innflutning á hráum dýraafurð-
um eru í reglugerð nr. 448/2012 um varnir gegn því að
dýrasjúkdómar og sýktar afurðir berist til landsins, sem
byggir á lögunum nr. 25/1993. Undanfarið hefur verið
talsverður þrýstingur á íslensk stjórnvöld að rýmka
reglurnar og heimila mun meiri innflutning á ferskum
matvælum. Samkvæmt Evrópsku löggjöfinni er óheim-
ilt að banna innflutning á fersku kjötmeti frá öðrum
ríkjum sambandsins nema sýnt sé fram á með vísinda-
legum rökum að innfluttar afurðir geti ógnað öryggi
neytenda mun meira en sambærilegar innlendar vörur.
Getur innflutningur á fersku kjötmeti til Íslands ógnað
öryggi neytenda? Það er mikilvægt að íslensk stjórnvöld
og íslenskir neytendur geri sér grein fyrir mismunandi
áhættu af sýkingum frá hráum matvælum. Markmið
Greinin barst
31. desember 2014,
samþykkt til birtingar
7. maí 2015.
Höfundar hafa
útfyllt eyðublað um
hagsmunatengsl.
Innflutt fersk matvæli
og sýkingaráhætta fyrir menn
Karl G. Kristinsson1,2 læknir, Franklín Georgsson2,3 matvæla- og örverufræðingur
1Sýklafræðideild
Landspítala, 2Háskóla
Íslands, 3MATÍS
Fyrirspurnir:
Karl G. Kristinsson
karl@landspitali.is
http://dx.doi.org/10.17992/lbl.2015.06.32