Læknablaðið - 01.11.2014, Blaðsíða 9

LÆKNAblaðið 2014/100 577
R i T S T J Ó R n a R G R E i n
Framfarir í læknisfræði og skyldum
greinum byggja á samfellu í virðisaukandi
keðju grunnvísinda, klínískra rannsókna
og hagnýtingu þeirrar þekkingar sem
skapast. Þetta endurspeglast svo í auknum
skilningi á sjúkdómum, betri greiningu og
nýjum meðferðarúrræðum. Til að viðhalda
þessari keðju er mikilvægt að styrkja rann­
sóknainnviði sem nauðsynlegir eru til að
halda úti öflugum grunnrannsóknum.
Vísinda­ og tækniráð var stofnað í nú­
verandi mynd með lögum frá Alþingi árið
2003. Ráðið mótar stefnu til þriggja ára í
senn og hefur umsjón með helstu sam­
keppnissjóðum stjórnvalda. Útdeiling á fé
úr samkeppnissjóðum byggir á jafningja­
mati sem er besta leiðin til að efla vísindi
og hagnýtingu þekkingar. Um þetta eru
langflestir sammála, bæði vísindamenn og
stjórnmálamenn.
Í Vísinda­ og tækniráði sitja vísinda­
menn og 6 ráðherrar, meðal annars
mennta­ og menningarmálaráðherra og
forsætis ráðherra, sem er formaður ráðsins.
Frá upphafi hefur Vísinda­ og tækniráð
lagt fram metnaðarfullar vísindastefnur
þar sem mikilvægi samkeppnissjóða hefur
verið í öndvegi. Þrátt fyrir að Vísinda­ og
tækniráð sé fjölskipað ráðherrum með öllu
því pólitíska valdi sem því fylgir, hefur
stefnu ráðsins aldrei verið framfylgt eins og
lagt er upp með. Sérstaklega hefur gengið
illa að efna loforð um að efla samkeppnis­
sjóðina.
Þann 29. ágúst 2014 var kynnt á Rann­
sóknaþingi Vísinda­ og tækniráðs ný úttekt
á íslensku vísinda­ og nýsköpunarumhverfi
sem gerð var af hálfu framkvæmdastjórnar
Evrópusambandsins að beiðni íslenskra
stjórnvalda. Skýrslan sem ber heitið „Peer
review of the Icelandic Research and In­
novation System: Time to take responsibility
and act!“ er mjög opinská um aðstæður í
íslensku vísinda­ og nýsköpunarumhverfi.
Þar vegur einna þyngst gagnrýni á íslensk
stjórnvöld fyrir langvarandi aðgerðaleysi
í málefnum vísinda og nýsköpunar þar
sem kallað er eftir pólitískri ábyrgð og að­
gerðum á grunni þeirrar stefnumörkunar­
vinnu sem unnin er á vegum Vísinda­ og
tækniráðs. Skýrslan bendir á marga veika
punkta í íslenska kerfinu, meðal annars að
samkeppnissjóðir séu of veikir með of lágt
hlutfall af heildarfjármagni sem rennur hér
til vísinda og að styrkupphæðir úr þeim
séu of lágar. Í skýrslunni er jafnframt tekið
fram að vísindamenn og stjórnmálamenn
viti nákvæmlega hvað er að og hverjar
lausnirnar séu.
Nú virðast stjórnvöld vera að taka við
sér því í nýrri og metnaðarfullri aðgerða­
áætlun Vísinda­ og tækniráðs fyrir árin
2014­2016 er stefnt að því að auka fram­
lag til samkeppnissjóða um 2,8 milljarða.
Þar af er 800 milljóna króna aukning nú
þegar sýnileg í fjárlögum fyrir 2015. Þetta
er afar ánægjulegt og mun án efa styrkja
rannsókna umhverfið, ekki síst hjá þeim
sem stunda rannsóknir í heilbrigðis­ og líf­
vísindum.
Samkeppnissjóðir Vísinda­ og tækniráðs
hafa nú sem áður verið öflugustu rann­
sóknasjóðirnir á Íslandi og hafa vísinda­
menn í líf­ og læknisfræði sótt í þessa sjóði
með góðum árangri. Helstu sjóðirnir eru
Rannsóknasjóður, Tækniþróunarsjóður og
Innviðasjóður (áður Tækjasjóður). Umræða
um eflingu sjóðanna hefur að mestu snúist
um Rannsóknasjóð og Tækniþróunarsjóð
en minna um Innviðasjóð þrátt fyrir aug­
ljóst mikilvægi hans. Innviðasjóður veitir
styrki til uppbyggingar á kjarnaeiningum
(core facilites) þar með talið kaupum á rann­
sóknatækjum, gagnagrunnum og hug­
búnaði ásamt öðrum þeim búnaði sem telst
mikilvægur fyrir framgang og framfarir
í rannsóknum. Rannsóknastofnanir á Ís­
landi hafa litla sem enga fjármuni til að
byggja upp rannsóknainnviði fyrir grunn­
rannsóknir og treysta því á Innviðasjóð.
Hlutverk sjóðsins hefur verið útvíkkað en
áður veitti sjóðurinn eingöngu styrki til
tækjakaupa. Framlög til Innviðasjóðs hafa
þó ekkert aukist í áratug og hefur verðgildi
hans í raun rýrnað til muna þrátt fyrir að
hlutverk sjóðsins hafi verið víkkað og því
brýnt að framlög til sjóðsins verði efld á
næstu misserum.
Við Lífvísindasetur Háskóla Íslands
hafa verið byggðar upp öflugar kjarnaein­
ingar (lifvisindi.hi.is/core­facilities) með
styrkjum úr Innviðasjóði og samstilltu
átaki fjölda rannsóknahópa frá mismun­
andi stofnunum. Þessar kjarnaeiningar
miða að því að koma upp sameiginlegri
aðstöðu þvert á greinar innan lífvísinda
og þvert á stofnanir og búa þannig til
frjótt umhverfi og óheft aðgengi vísinda­
manna að bestu mögulegri aðstöðu hverju
sinni. Þessar kjarnaeiningar hafa nú þegar
sannað gildi sitt og og leitt til öflugri rann­
sókna, aukinna samskipta vísindamanna
og hagræðingu í kringum aðferðafræði,
tækjakaup og rekstur. Meðal kjarnaein­
inga Lífvísindaseturs er smásjáreining,
frumuflæðieining, frumuræktunareining,
genatjáningareining, svip erfða/ utan gena­
eining og svipgerðargreiningarsetur. Þess­
ar einingar eru staðsettar á ólíkum stöðum
eins og á Landspítala, í Læknagarði, í Öskju,
á Keldum og í Háskólanum í Reykjavík.
Öflugir rannsóknainnviðir eru gríðar­
lega mikilvægir og gera aðgengi vísinda­
manna að bestu mögulegu aðstöðu greiða,
óháð því hvaða stofnun menn tilheyra. Til
að rannsóknainnviðir sem þessir geti náð
að blómstra og eflast er nauðsynlegt að
hlúð verði að Innviðasjóði og hann efldur
til muna á næstu misserum.
Þórarinn
Guðjónsson
prófessor í vefjafræði við
læknadeild Háskóla Íslands
tgudjons@hi.is
Importance of competitive funds from Science and
Technology Policy Council for health- and life science
research
Thorarinn Gudjonsson, PhD, professor,
Stem Cell Research unit, Biomedical Center,
university of Iceland
Samkeppnissjóðir Vísinda­ og tækniráðs
og rannsóknir í heilbrigðis­ og lífvísindum
Xarelto® (rivaroxaban)
ein tafla á dag
Varnar heilablóðfalli og segareki að lágmarki til jafns við warfarín
Sambærileg blæðingarhætta og í meðferð með warfaríni en
marktækt færri innankúpublæðingar og dauðsföll vegna blæðinga
Að taka lyf einu sinni á dag við hjarta- og æðasjúkdómum
eykur líkur á því að lyfið sé leyst út af sjúklingi
eykur líkur á því að sjúklingur taki lyfið
eykur líkur á því að lyfið sé tekið á réttum tíma
samanborið við lyf sem taka þarf oftar
♦♦
♦♦
♦♦
*sem fyrirbyggjandi meðferð gegn heilablóðfalli og
segareki hjá fullorðnum sjúklingum með gáttatif án
lokusjúkdóms og einn eða fleiri áhættuþætti, svo sem
hjartabilun, háþrýsting, aldur ≥ 75 ára, sykursýki, sögu
um heilablóðfall eða skammvinnt blóðþurrðarkast1
Heimildir: 1. Samantekt á eiginleikum lyfs fyrir
Xarelto. 2. Patel MR et al. N Engl J Med 2011;
365:883-891. 3. Bae JP et al. Am J Manag Care 2012;
18:139-146. 4. Craig IC et al. Curr Med Res Opin 2012;
28:669-680.
Fyrsti beini hemillinn á storkuþátt Xa til inntöku
3
2
2
*1
4
4
L.IS.09.2014.0083