Læknablaðið - 01.11.2014, Blaðsíða 36

604 LÆKNAblaðið 2014/100

S a G a l æ k n i S F R æ ð i n n a R
Brátt líður að því að 50 ár verða liðin frá því Borgarspítalinn
í Fossvogi í Reykjavík tók til starfa. Hann var byggður og
stofnaður til þess að bregðast við því sem mun hafa jaðrað við
öngþveiti í sjúkrahúsmálum í Reykjavík. Hann tók til starfa
í árslok 1967 en starfsemi í nafni hans lauk með sameiningu
Reykjavíkursjúkrahúsanna árin 1996­2000. Hér verður sagt nokk­
uð frá aðdraganda að stofnun hans og starfsemi.
Saga sjúkrahúsa á Íslandi er ekki ýkja löng. Það fyrsta sem
kallaðist Sjúkrahús Reykjavíkur tók til starfa árið 1866. Það var
á efri hæð skemmtistaðar við Aðalstræti. Þar voru aðeins örfá
sjúkrarúm. Íbúar landsins voru þá um 67.000. Litlar framfarir voru
í sjúkrahúsmálum næstu áratugina enda þjóðin fátæk og fámenn.
Smám saman rofaði þó til í þeim efnum. Vilmundur Jónsson
(1889­1972), fyrrum landlæknir, hefur ritað mjög ítarlega frásögn
af gangi þessara mála fyrstu áratugina í bókinni Lækningar og saga.1
Á 20. öld urðu miklar framfarir í heilbrigðismálum og margar
sjúkrastofnanir tóku til starfa, bæði á Reykjavíkursvæðinu og á
landsbyggðinni. Þessu hefur Jón Ólafur Ísberg sagnfræðingur sagt
frá í bók sinni Líf og lækningar.2 Meðal merkari áfanga verður að
telja opnun St. Jósefsspítala á Landakoti (1902) og Landspítalans
(1930).
Hér verður þessi saga ekki rakin nánar heldur sagt frá Borgar­
spítalanum. Þangað leituðu þúsundir landsmanna til að fá bót
meina sinna og fjöldi aðstandenda þeirra. Starfsmenn voru fjöl­
margir. Þótt Reykjavíkurbær hafi haft forgöngu um stofnun hans
var hann spítali allra landsmanna enda var allt að helmingur sjúk­
linganna frá öðrum sveitarfélögum. Spítalinn var rekinn af bæjar­
félaginu (síðar borginni) í tæp 30 ár en árið 1996 voru spítalinn
og Landakotsspítali sameinaðir og hét hann eftir það Sjúkrahús
Reykjavíkur. Árið 1999 var svo tekin ákvörðun um að sameina
þennan spítala og Landspítalann og heita þeir Landspítali frá
árinu 2000.
Vonandi verða lesendur nokkru fróðari um sögu spítalans og
þeir sem minna þekkja til heilbrigðismála átta sig væntanlega
betur á því hversu mikið þarf til svo að starfrækja megi meðalstórt
sjúkrahús og hversu flókin og margbreytileg sú starfsemi er.

Aðdragandi að stofnun
Um það leyti sem síðari heimsstyrjöldinni lauk árið 1945, og raun­
ar fyrr, var orðið ljóst að sjúkrarúmaskortur var mikill. Oft reynd­
ist erfitt að fá pláss fyrir sjúklinga á Reykjavíkursjúkrahúsunum
og biðlistar lengdust. Mikil fólksfjölgun hafði orðið í landinu og
miklir fólksflutningar voru af landsbyggðinni til Reykjavíkur. Var
leitað ýmissa leiða til að ráða bót á þessu vandamáli. Meðal annars
leitaði bærinn fyrir sér um kaup á Landakotsspítala, en ekki náðist
um það samkomulag. Talsvert mun hafa verið rætt um stækkun
Landspítala en ekki mun hafa verið einhugur hjá ráðamönnum
hans varðandi nýbyggingar á þeim tíma. Ýmsar samþykktir voru
gerðar og háværar raddir voru á þá leið að siðferðislega væri komið
að Reykjavík að hafa frumkvæði í sjúkrahúsmálunum.
Vegna stöðu þessara mála skipaði bæjarstjórn nefnd í desember
1948 til undirbúnings byggingar bæjarspítala. Formaður var Sig­
urður Sigurðsson (1903­1986) síðar landlæknir. Nefndin lagði til
að reist yrði sjúkrahús í Fossvogi fyrir 325 sjúklinga. Teikningar
gerðu arkitektarnir Einar Sveinsson (1906­1973) og Gunnar Ólafs­
son (1916­1959). Þeir kynntu sér sjúkrahús erlendis og leituðu ráða
margra aðila varðandi hönnun. Eftir lát Gunnars stóð Einar einn
að hönnun hússins.
Byggingarnefnd var skipuð og var formaður hennar fyrrnefnd­
ur Sigurður Sigurðsson. Nefndin vann mikið og gott starf. Hún
var lögð niður 1965. Þá tók við Sjúkrahúsnefnd Reykjavíkur. Jón
Sigurðsson (1906­1986) borgarlæknir sem var formaður nefndar­
innar hefur gert ítarlega grein fyrir aðdraganda, stofnun og bygg­
Sagan um
Borgarspítalann
Ólafur Jónsson
fyrrum yfirlæknir svæfinga- og gjörgæsludeildar
Borgarspítalans (síðar á Sjúkrahúsi Reykjavíkur, enn síðar á
Landspítala, Háskólasjúkrahúsi).
olibara@mi.is
Borgarspítalinn. Myndin sýnir vel álmur spítalans og umhverfi.
Lága byggingin var reist fyrir slysa- og bráðadeildina. Þyrlu-
völlurinn er efst á myndinni. Myndin er fengin úr afmælis-
riti Reykjavíkur 1986, á 200 ára afmæli borgarinnar. Mynd
Morgunblaðið.