Læknablaðið - 01.10.2014, Síða 22

518 LÆKNAblaðið 2014/100
alvarlega vandamáli. Lífslíkur þeirra sem þurft hafa á gjörgæslu-
innlögn að halda í tengslum við notkun vímuefna í æð er mjög
skert en 35% þeirra eru látnir innan 5 ára. Réttarefnafræðilegar
rannsóknir sem gerðar eru í tengslum við andlát einstaklinga með
sögu um notkun vímuefna í æð sýna að heildardánartíðni er 4,1
einstaklingar/105/ár fyrir aldurshópinn 15-59 ára, sem er líkt og á
hinum Norðurlöndunum. Bæði þessi sjónarhorn staðfesta algenga
misnotkun lyfseðilsskyldra lyfja til inngjafar í æð hér á landi og er
það áhyggjuefni.
Innlagnir á gjörgæsludeild
Um 1% allra innlagna á gjörgæsludeild Landspítala tengist notkun
vímuefna í æð. Um er að ræða unga einstaklinga, flestir undir
þrítugu, sem eru alvarlega veikir samkvæmt APACHE II stig-
unarkerfinu, með lífshættulegar eitranir, sýkingar eða áverka eftir
ofbeldi. Algengt er að þeir þurfi meðferð með öndunarvél og æða-
virkum lyfjum. Dánarhlutfall er hátt í sjúkrahúslegu (16%) og 5
ára lífslíkur verulega skertar (65%). Helmingur andlátanna átti sér
stað innan þriggja ára frá útskrift af sjúkrahúsi sem endurspeglar
alvarleika fíknisjúkdómsins þegar hann hefur leitt til gjörgæslu-
innlagnar. Algengasta dánarorsök er eitrun, oftast vegna sterkra
verkjalyfja en notkun margra lyfja samtímis var algeng. Flest
lyfjanna sem notuð voru eru lyfseðilsskyld, oftast morfíntöflur
sem leystar voru upp og notaðar til inndælingar.
Þessar niðurstöður vekja spurningar um starfshætti og eftirlit
við ávísun slíkra lyfja og hvort grípa megi frekar inn hjá einstak-
lingum sem vistast hafa á gjörgæslu í tengslum við notkun vímu-
efna í æð og því í aukinni áhættu á ótímabæru andláti. Almennt
er talið að áhættuminnkandi aðgerðir geti skilað árangri meðal
þessara einstaklinga en ekki er ljóst hvernig slíkum aðgerðum
væri best háttað.8
Niðurstöður réttarefnafræðilegra rannsókna
Andlát 38 einstaklinga sem tengdust notkun vímuefna í æð komu
til réttarefnafræðilegrar rannsóknar á rannsóknartímabilinu.
Þetta samsvarar 4,1 á hverja 100.000 íbúa á aldrinum 15-59 ára. Þar
af létust 20 af völdum eitrunar eða 2,2 á hverja 100.000 íbúa í þess-
um aldurshópi. Dánartíðni af völdum eitrunar meðal fíkniefna-
neytenda hefur áður verið könnuð hér á landi sem hluti af sam-
norrænum rannsóknum. Dánartíðni á Norðurlöndum reyndist
vera 2,6 árið 19914, 1,20 árið 19975, 3,6 árið 20026 og 4,6 árið 20077 á
hverja 100 þúsund íbúa á aldrinum 15-59 ára sem er svipað og fram
kemur í þessari rannsókn. Dánartíðnin virðist vera að hækka á
Norðurlöndum en stendur í stað eða fer jafnvel lækkandi almennt
í Evrópu.9 Samkvæmt niðurstöðum þessarar rannsóknar virtist
dánartíðni á Íslandi vera hækkandi á tímabilinu (8,0/105/ár síðasta
árið) með auknum fjölda gjörgæsluinnlagna og hækkandi dánar-
hlutfalli í sjúkrahúslegu, en fjöldi einstaklinga er ekki nægur til að
draga frekari ályktanir af því. Hlutfall kvenna virðist vera nokkuð
hærra hér á landi (37%) en á hinum Norðurlöndunum (15-20%).4-7
Samkvæmt alþjóðlegum samantektum virðist dánarhlutfall
eiturlyfjaneytenda á aldrinum 15 til 54 ára vera 1,12% á ári.3 Þegar
þeir sem nota vímuefni í æð eru skoðaðir sérstaklega reynist árleg
dánartíðni hjá þeim vera milli 0,54% og 2,3%.10,11 Samkvæmt niður-
stöðum þessarar rannsóknar er árleg heildardánartíðni hjá þess-
um hópi hérlendis um 1,1% miðað við að um 700 slíkir neytendur
séu hér á landi, sem er svipað og í fyrrnefndum rannsóknum. Þó
ber að túlka þær tölur varlega þar sem stuðst er við áætlun sem
gerð er útfrá fjölda innlagna á meðferðarstofnun SÁÁ. Nákvæmari
tala um heildarfjölda þeirra sem nota vímuefni í æð á Íslandi er
ekki þekkt þar sem ætla má að ekki allir komi til meðferðar og
vandamálið þannig að nokkru falið.
Á rannsóknartímabilinu létust alls 806 einstaklingar á Íslandi
í aldurshópnum 15-54 ára, þar af 71 í umferðarslysum eða 8,8%.12
Banaslys í umferðinni eru talin marktæk orsök ótímabærra dauðs-
falla hjá ungu fólki. Sambærileg tala fyrir þá sem nota vímuefni í
æð og eru á sama aldri er 4,7% sem verður einnig að teljast mark-
tæk orsök ótímabærra andláta í þessum aldurshópi.
Samkvæmt upplýsingum frá Hagstofu Íslands áttu 7 manndráp
sér stað á Íslandi á rannsóknartímabilinu en tveir einstaklingar
innan rannsóknarhópsins létust af annarra völdum. Jafnframt
áttu allir innan hópsins komu á bráðamóttöku og 5 höfðu legið á
gjörgæslu. Lífi einstaklinga sem neyta vímuefna í æð er því ógnað
á margvíslegan hátt.
Lyf af flokki I voru meginorsök andláts 17 einstaklinga, þar af
var morfín algengast, sem er sambærilegt við niðurstöður rann-
sóknar frá Norðurlöndum árið 2007.7 Heróín er ekki algengt á ís-
lenska fíkniefnamarkaðnum, lögreglan leggur hald á í mesta lagi
örfá grömm árlega.13 Kókaíneitrun olli dauða í tveimur tilfellum en
í öllum hinum var um að ræða lyfseðilsskyld lyf. Sú venja að leysa
upp ávana- og fíknilyf í töfluformi eða plástrum virðist vera út-
breidd meðal fíkniefnaneytenda hér á landi. Misnotkun á fentanýl
verkjaplástrum er áhyggjuefni vegna gjörgæsluinnlagna og jafnvel
dauða í rannsóknarhópnum. Þetta er líka þekkt í nágrannalöndum
og lögð áhersla á hættuna sem fylgir notkun slíkra efna.14 Notkun
lyfseðilsskyldra lyfja virðist einnig vera vaxandi hjá yngri fíkni-
efnanotendum í Bandaríkjunum.15 Spurning er hvort slíkir neyt-
endur geri sér grein fyrir hættunni af því að nota lyfsseðilskyld
lyf á þennan hátt og hvort mögulegt sé að auka fræðslu hvað það
varðar meðal almennings.
Réttarefnafræðileg rannsókn á blóðsýnum sýndi að notkun
margra lyfja samtímis var algeng, að meðaltali fjögur lyf í hverju
tilfelli. Samtímis notkun á örvandi efnum, kókaíni, tetrahýdró-
kannabínóli og lyfseðilskyldum lyfjum var algeng, bæði hjá ein-
staklingum sem lagðir voru inn á gjörgæsludeild og hjá þeim sem
létust utan sjúkrahúsa. Algengast var að finna amfetamín í blóði
þeirra sem létust í tengslum við notkun vímuefna í æð, enda virð-
ist það vera algengasta efnið á fíkniefnamarkaðnum hér á landi.2
Metýlfenídat olli dauða í tveimur tilfellum, en það er lyfseðils-
skylt lyf af amfetamínflokki og virðist notkun þess fara vaxandi
meðal fíkniefnaneytenda. Samkvæmt opinberum tölum fór sala
þessa lyfs vaxandi á Íslandi á rannsóknartímabilinu, fjöldi seldra
skammta (DDD) á hverja 1000 íbúa jókst úr 5,27 árið 2003 í 10,6
árið 2007.16
Notkun lyfja af flokki III, aðallega benzódíazepínsambanda,
virðist vera algeng meðal fíkniefnaneytenda hérlendis, en notk-
un þeirra getur aukið hættu á milliverkunum og þar með eitur-
áhrifum sterkra verkjalyfja. Lyf af flokki IV eru aðallega geðlyf og
greining þeirra í blóðsýnum gefur til kynna að sumir einstakling-
anna voru á meðferð vegna geðsjúkdóma.
Helstu veikleikar þessarar rannsóknar eru að hún er aftur-
skyggn og ef til vill hafa ekki allir einstaklingar með sögu um
notkun vímuefna í æð greinst samkvæmt skilyrðum um inntöku
í rannsóknina. Örlögum fremur fárra einstaklinga er lýst, sem er
R a n n S Ó k n