Læknablaðið - 01.10.2014, Qupperneq 37

LÆKNAblaðið 2014/100 533

Í T i l E F n i 1 0 0 Á R a Ó S l i T i n n a R Ú T G Á F U l æ k n a b l a ð S i n S
tugþúsundum lífsýna, þar af kom stærstur hluti frá brjóstakrabba-
meinssjúklingum og viðmiðum. Lífsýnasafnið var endanlega af-
hent Háskóla Íslands árið 2014. Á þeim 20 árum sem rannsókna-
stofan var hjá félaginu birti hún yfir 160 vísindagreinar í erlendum
ritum og rúmlega 150 nemendur í líf- og læknisfræði unnu þar að
rannsóknarverkefnum sínum, þar af luku 5 nemendur doktors-
verkefni og 20 meistaraverkefni. Félaginu hafði þannig tekist að
reka líffræðilega rannsóknastofu mun lengur en upphaflega stóð
til og með góðum árangri. Með þessu var lagt mikilvægt lóð á
vogarskálar grunnrannsókna á krabbameinum, ekki eingöngu á
Íslandi heldur á alheimsvísu. Stór hópur nemenda fékk brautar-
gengi og starfa sumir þeirra nú við krabbameinsrannsóknir hjá
erlendum og innlendum háskólum.
Heimahlynning
Önnur mikilvæg nýjung sem félagið stóð fyrir fljótlega eftir flutn-
inginn í Skógarhlíð var stofnun Heimahlynningar fyrir krabba-
meinssjúklinga árið 1987 með Bryndísi Konráðsdóttur hjúkrunar-
fræðing í forsvari. Heimahlynningin byggði á hugmyndafræði
líknarmeðferðar (upphaflega kennd við Hospice), sem hélt þar
með í fyrsta sinn innreið sína á Íslandi. Meginmarkmiðið var að
stuðla að því að krabbameinssjúklingar gætu verið heima hjá sér
eins lengi og þeir óskuðu og aðstæður leyfðu. Lögð var áhersla
á að byggja upp stuðning í umhverfi sjúklings á síðasta tímabili
ólæknandi sjúkdóms, þar sem saman fóru einkennameðferð, um-
hyggja og næmi fyrir öllum þörfum sjúklings og aðstandenda.29
Tveimur áratugum fyrr hafði fyrsta stofnunin á þessu sviði
litið dagsins ljós í Bretlandi og fyrsta sambærilega stofnunin í
Bandaríkjunum var opnuð árið 1974. Samkvæmt skilgreiningu
Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar á líknarmeðferð (palliative care)
er henni ætlað að bæta lífsgæði sjúklinga og fjölskyldna þeirra
andspænis lífshættulegum sjúkdómi. Meðferðin á við allan tím-
ann frá greiningu til andláts, en er mest við lok lífs.
Heimahlynning Krabbameinsfélagsins veitti líknarmeðferð í
þessum anda með mjög góðum árangri. Var þetta mikið brautryðj-
endastarf og starfið einstaklega þakklátt, enda gífurleg eftirspurn
eftir þjónustunni sem þróaðist hratt yfir í sólarhrings þjónustu.
í kjölfarið var stofnuð Heimahlynning í tengslum við Krabba-
meinsfélag Akureyrar og nágrennis. Hjúkrunarþjónustan Karítas
var stofnuð í sama anda árið 1994, Líknarteymi Landspítalans árið
1997 og Líknardeildin í Kópavogi tók til starfa árið 1999. Rekstur
Heimahlynningarinnar fluttist til Landspítalans árið 2006 því þá
hafði starfsemin fest rætur á Íslandi og tilgangi félagsins var náð.
Skipuleg leit að brjóstakrabbameini með röntgenmyndatöku
Þegar árið 1963 hófst í New York fyrsta langtímarannsóknin
(slembd tilraun) á árangri leitar að brjóstakrabbameini með
röntgenmyndatöku, svokölluð HIP-rannsókn. Fyrstu niðurstöður
birtust árið 1971 og vöktu miklar vonir, því þær bentu til þess að
leitin lækkaði dánartíðni um 40% hjá 40-65 ára konum. Í fram-
haldinu hófst á vegum bandaríska krabbameinsfélagsins (ACS)
stórfelld brjóstakrabbameinsleit. En fljótlega fóru að koma fram
gagnrýnisraddir sem bentu á vandamál við hönnun HIP-rann-
sóknarinnar sem virtist hafa ofmetið árangurinn. Fleiri tilraunir
komu nú í kjölfarið en það var fyrst með hinni sænsku Malmö-
rannsókn, sem hófst árið 1976, að niðurstöður fengust sem flestir
voru sammála um að væru óbjagaðar og sýndu fram á lækkun á
dánartíðni, einkum hjá 55-69 ára konum. Bráðabirgðaniðurstöður
voru kynntar á Íslandi árið 1981.
Frá árinu 1973 hafði konum verið boðin brjóstaþreifing og
afhentur bæklingur um sjálfskoðun brjósta er þær mættu í leg-
hálskrabbameinsleit. Konum var vísað í röntgenmyndatökur á
Landspítalann ef einkenni fundust og tekin voru fínnálarsýni úr
brjóstum.
Árið 1981 fól heilbrigðismálaráðherra landlækni að kalla
saman vinnuhóp sérfræðinga, svokallaða Mammografíunefnd,
til að gera áætlun um fyrirkomulag og kostnað við allsherjar-
leit að brjóstakrabbameini með brjóstamyndatöku. Árið 1984
var haldinn á Íslandi alþjóðlegur fundur um málefnið á vegum
landlæknisembættisins, Krabbameinsfélags Íslands og Alþjóða-
krabbameinsstofnunarinnar í Lyon í Frakklandi. Í framhaldinu
lagði Mammografíunefndin til að hafin yrði skipuleg hópleit
í tengslum við leghálskrabbameinsleit Krabbameinsfélagsins.
Alþingi samþykkti árið 1985 þingsályktunartillögu sem Guðrún
Agnarsdóttir þingmaður og læknir lagði fram, um að hefja skipu-
lega leit að brjóstakrabbameini. Sama ár var stofnuð röntgendeild
Starfsfólk Heimahlynningar Krabbameinsfélagsins afhendir Krabbameinsfélaginu gjöf
er Heimahlynningin fluttist til Landspítalans árið 2006. Frá vinstri: Þórunn Lárus-
dóttir, Sigrún Lillie Magnúsdóttir, Hjördís Jóhannsdóttir, Helgi Benediktsson, Bryndís
Konráðsdóttir, Guðbjörg Jónsdóttir og Guðrún Einarsdóttir. Mynd Krabbameinsfélagið.
Baldur Sigfússon yfirlæknir röntgendeildar Leitarstöðvarinnar skoðar röntgenmyndir
af brjóstum. Mynd Ómar Óskarsson.