Læknablaðið - 01.10.2014, Side 44

540 LÆKNAblaðið 2014/100
en ég ákvað að þiggja ekki laun. Ég fylgdi
einnig þeirri reglu að ritstjóri og ritstjórn
öll væru formlega endurráðin á tveggja
ára fresti og að fara þyrfti fram formleg
endurskoðun með útgáfustjórn blaðsins ef
vilji væri til endurráðningar.“
Starfandi læknar á Íslandi eru líklega
innan við 1000 og fáein hundruð til við-
bótar eru starfandi erlendis.
„Það getur því verið talsverður
höfuðverkur að finna hæfa ritrýna á
fræðigreinar, ekki síst þegar um er að
ræða fámennar sérgreinar og höfundar til-
tekinnar fræðigreinar margir, hugsanlega
meirihluti starfandi lækna í sérgreininni.
Þessi staða er ekki óþekkt og þá vandi úr
að ráða. Við búum ekki við þann sama
munað og norska og danska læknablaðið
að skiptast á ritrýnum. Þeim finnst það
nauðsynlegt þótt fólksfjöldi hvorrar þjóðar
sé tuttugufaldur á við okkur. Þetta hefur
þó alltaf leyst með einum eða öðrum hætti
á viðunandi máta; íslenskir sérfræðingar
starfandi erlendis taka að sér ritrýni í
ákveðnum tilvikum og ég hafði mjög góða
reynslu af því.“
Stærsti áfanginn að ná inn á pubMed
Þrátt fyrir augljósa annmarka tungumáls
og fólksfæðar kom það ekki í veg fyrir að
íslenska læknablaðið væri samþykkt inn
á PubMed, fremstan alþjóðlegra gagna-
grunna líf- og læknisfræðilegra vísinda-
rita.
„Það var mikil viðurkenning fyrir
Læknablaðið að komast þar inn og stað-
festing þess að birtar greinar í blaðinu
standast alþjóðlegar kröfur um fræðileg
vinnubrögð. Þetta átti sér nokkurn aðdrag-
anda, hafði reyndar verið reynt nokkrum
sinnum næstu 10-15 ár á undan, en blaðið
fór endanlega inn á PubMed árið 2005 og
hefur verið þar síðan. Fleiri gagnagrunnar
hafa síðan bæst við undanfarin fjögur ár.
Kröfurnar sem við hétum að uppfylla eru
strangar og þeim er síðan fylgt eftir þann-
ig að ekki má slaka á þótt komið sé inn á
gagnagrunninn. Þetta skerpti því á okkar
vinnubrögðum og til að mynda er það
regla PubMed að ritrýnar séu aldrei færri
en tveir um hverja grein. Kröfur um gott
vísindalegt siðferði við vinnubrögð eru
bæði mjög strangar og skýrar. Það er allt
í lagi að halda því á lofti að þetta er eftir-
tektarverður árangur því hann er langt frá
því sjálfsagður fyrir svo örsmátt samfélag,
bæði hvað varðar tungumál og fólksfjölda.
Mér er ekki kunnugt um neitt læknablað
með svo lítið málsamfélag sem hefur kom-
ist inn á þennan gagnagrunn. Til gamans
má geta þess að ritstjórar finnska lækna-
blaðsins ráðfærðu sig nokkrum sinnum
við mig varðandi inngöngu á PubMed og
eru Finnar þó talsvert fleiri en við.“
Þessi árangur ætti einnig að virka
hvetjandi á íslenska lækna og lífvísinda-
menn að birta rannsóknarniðurstöður
sínar í íslenska læknablaðinu. „Það hefur
kannski ekki fjölgað birtum greinum í
Læknablaðinu en það á sér ýmsar skýringar.
Það er í fyrsta lagi skiljanlegt að menn vilji
ná til stærri hóps með birtingu í erlendum
læknablöðum, í því felst viðurkenning, en
oft eru aðstandendur rannsókna af fleiri
en einu þjóðerni og þá er líka eðlilegt að
niðurstöður séu birtar á tungumáli sem
allir skilja. Enska verður nánast alltaf fyrir
valinu. En gæði þeirra greina sem birtast
í Læknablaðinu standast alþjóðlegar kröfur,
á PubMed er birtur útdráttur á ensku svo
meginniðurstöður eru aðgengilegar hinu
alþjóðlega vísindasamfélagi. Þetta vita
íslenskir læknar og því hefur ekki verið
hörgull á fræðigreinum til birtingar í
blaðinu.“
Litla þúfan og stóra hlassið
Við víkjum nú talinu stuttlega að þeim
átökum sem áttu sér stað innan ritstjórnar
og útgáfustjórnar Læknablaðsins haustið
2005 og urðu til þess að Vilhjálmur Rafns-
son lét af störfum sem ritstjóri og við tók
ný ritstjórn undir forystu Jóhannesar.
„Ég tel ekki ástæðu til að rifja þetta mál
upp nú svo mörgum árum seinna en þarna
var tekist á um birtingu aðsends bréfs í
blaðinu og ábyrgð og aðkomu ritstjóra
og ritstjórnar að því atviki. Málið var svo
sannarlega þrautreifað á þeim tíma, innan
læknasamtaka og utan. Lyktirnar urðu að
ritstjórnin sagði af sér og ritstjórinn lét af
störfum. Áður en til þess kom höfðu verið
gerðar umtalsverðar tilraunir til að ljúka
málinu á annan hátt en það tókst ekki. Ég
var í ritstjórninni sem sagði af sér og gerði
ekki ráð fyrir því að koma nálægt Lækna-
blaðinu aftur. Það fór þó þannig að útgáfu-
stjórnin hafði samband fáum vikum síðar
og fór þess á leit við mig að ég tæki að mér
ritstjórn Læknablaðsins. Ég féllst á það og
í kjölfarið var skipuð ný ritstjórn sem tók
til starfa í árslok 2005. Þetta tiltekna mál
var aldrei til umræðu á vettvangi nýrrar
ritstjórnar enda henni óviðkomandi. Þetta
atvik var í mínum huga býsna lítilfjör-
legt í upphafi en vatt verulega upp á sig
og olli ýmsum sem í hlut áttu talsverðum
sárindum. Þarna velti lítil þúfa hlassi sem
stækkaði hratt og menn geta síðar meir
tekið sér hlutverk þúfu eða hlass, allt eftir
því sem þeir telja að fari sér betur.“
Tvíþætt hlutverk
Okkur hefur orðið tíðrætt um hið fræði-
lega hlutverk Læknablaðsins en því má
ekki gleyma að blaðið er einnig félagsblað,
þar eru birt viðtöl við lækna, greinar um
kjara- og félagsmál og annað er brennur
á læknastéttinni. Jóhannes segir að þetta
skapi blaðinu nokkra sérstöðu en hvort-
tveggja gegni mikilvægu hlutverki.
„Þessi efnissamsetning veldur ekki tog-
streitu í ritstjórn blaðsins og með þessu
endurspeglar blaðið mjög vel það um-
hverfi sem íslenskir læknar lifa og hrærast
í. Mér finnst hins vegar athyglisvert að
skoða þróun norrænu læknablaðanna
hvað þetta varðar. Danska og sænska
læknablaðið hafa um nokkurra ára skeið
fylgt þeirri stefnu að aðalritstjórinn kemur
úr fjölmiðlageiranum, áherslan er á frétta-
flutning úr heimi læknisfræðinnar, kjara-
mál og fagleg málefni. Fræðilegi hlutinn
í þessum blöðum gegnir minna hlutverki
en áður. Þetta á sérstaklega við um Läkar-
tidningen, sem fram undir lok 20. aldar var
eitt virtasta fræðitímarit læknisfræðinnar.
Bæði eru þau með nokkuð stórar ritstjór-
nir blaðamanna og öfluga útgáfu, koma
út vikulega eða því sem næst. Ritstjóri
norska læknablaðsins er læknir, og þar er
áherslan fræðilegri en hjá Svíum og Dön-
um, líkari okkar áherslum. Mér hugnast
nálgun Norðmanna og tók nokkurt mið af
því í ritstjórnartíð minni. Ég held að það sé
í rauninni mjög góð sátt um hvernig efnis-
þáttum Læknablaðsins er fléttað saman og
hef ekki orðið var við að læknar vildu sjá
róttækar breytingar á því. Sjálfum finnst
mér blaðið í heild til fyrirmyndar, til þess
vandað og íslensk tunga virt eins og vera
ber,“ segir Jóhannes Björnsson í lok þessa
spjalls okkar.
Í T i l E F n i 1 0 0 Á R a Ó S l i T i n n a R Ú T G Á F U l æ k n a b l a ð S i n S