Tímarit Máls og menningar - 01.12.1942, Page 13

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
195
Haustið 1939 fann þjóðstjórnin upp á því ásamt öðrum snjall-
ræðum, að taka alla styrki til einstakra listamanna út af fjár-
lögum fyrir 1940, en láta Alþingi veita í einu lagi ákveðna upp-
liæð, er Menntamálaráði yrði falið að úthluta. Eysteinn Jóns-
son, þá fjármálaráðherra, fékk sómann af að standa fyrir fram-
kvæmdum. Ástæðurnar, sem bornar voru fram fyrir þessari skyndi-
legu ráðabreytni, voru harla skoplegar: að losa jiingmenn und-
an áróðri listamanna, og var því lýst á dramatískan liátt, hvern-
ig Alþingi væri eins og „umsetin borg“, er listamenn herjuðu
á i stöðugúm fjárbeiðnum. Einstaka viðkvæmir og siðavandir
alþingismenn, er sóttu þetta mál af mestu kappi, töldu sig ekki
geta þolað það innan sala Alþingis, að hlusta á erjur um skáldin
okkar. Tilgang þessarar ráðstöfunar vissu reyndar allir, en liann
var enginn annar en sá, að finna hentuga aðferð til að beita
kúgunarsvipu á þá rithöfunda, cr ekki vildu þýðast pólitik þjóð-
stjórnarinnar, og var hér um sams konar refsiaðgerðir að ræða
eins og gagnvart verklýðshreyfingunni og Sósíalistaflokknum.
Margir þingmenn höfðu megnasta ógeð á þessum aðförum og
flestir voru þeim mótfallnir, þó að breytingin væri harin i gegn
með eins atkvæðis meirihluta. Ég vil hér aðeins vitna i orð
Jakobs Möllers: „Þingið á ekki aðeins, heldur getur ekki af-
salað sér þessum rétti. Því helzt það ekki uppi, að hlaupast frá
því hlutverki að dæma um, hverjir eigi að fá styrk og hverjir
ekki.“ Það er fróðlegt að lesa umræðurnar um þetta mál á Al-
þingi, sérstaklega i Ijósi þess, er siðan liefur gerzt. Nokkrir
þingmenn, er harðast sóttu málið, töluðu um listamennina i
sama anda og þjóðfrægir oddvitar um sveitarómaga, sem þeir
vilja koma af sér yfir á annan hrepp, nefndu ekki styrkveiting-
arnar með nafni, heldur sögðu alltaf „þetta“,. eins og þeir væru
að tala um einhver óþrif, blett í buxunum sínum eða þess
háttar. Til dæmis: „Það er áreiðanlega stór léttir fyrir Alþingi
að losna við þetta.“ (Eysteinn Jónsson), „það er aukaatriði
Iiver skiptir þessu.“ (Jónas Jónsson). Jónas Jónsson lagði aðal-
lega til liið dramatíska í flutningi málsins: „Þegar menn óðu
inn eins og þeim gott þótti og fylltu deildir til skiptis og settu
þannig blæ á þingið, að það liktist hclzt sjóbúð.“ „Þess vegna
er ástæðan fyrir því, að ég styð þessa breyt., að hún er til um-
bóta, ekki fyrst og fremst fjárhagslega, heldur sérstaklega sið-
ferðislega og andlega, og byggð á því, að það er óþinglegt og
ósamboðið þessari samkomu, að tæta menn sundur. Ég vil að-
eins segja það, að þeir menn, sem geta lagt sig niður við slíkt,
mega það auðvitað mín vegna, en ég tek ekki þátt í slikum um-
ræðum.“ (Til samanburðar eru skrif .1. J. um listamenn). „Mér