Tímarit Máls og menningar - 01.12.1942, Side 22

204
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
stöðu sína til þeirra á hverjum tíma og vera sjálfur meðvaldur
aS rás þeirra og stefnu, og aS vera listamaSur er aS skynja þá
næmari taugum en aSrir menn og geta tjáS hin nýju viShorf
og sjónarmiS í máli og mynd á eftirminnilegan hátt og skapaS
þannig áhrif, nýtt líf, nýja framhaldsstefnu, ef til vill straum-
hvörf í heilu þjóSfélagi, jafnvel mannfélaginu öllu. Því aS sú
hreyfing og atburSarás, sem einkum nær til vor, fer fram i
þjóSfélaginu umhverfis oss á hverri stundu og vekur öldur út
frá sér, smáar eSa stórar, en hver sá maSur, sem hliSrar sér
lijá aS skynja af dýpstu getu atburSarás hverrar stundar og af-
stöSu sína, dagar uppi, verSur aftur úr tímanum, skrælnar upp,
lifir ekki lengur, skapar ekkert nýtt, vekur engar öldur — og
hættulegastur af öllu er slíkur dauSi fyrir listamanninn.
ViS lifum nú á hröSum breytingatimum, lifum á byltingatím-
um. í heiminum er styrjöld, landiS okkar hernumiS, þjóSin sett
andspænis nýjum viShorfum á öllum sviSum. Hver íslendingur
þyrfti aS geta veriS þess megnugur aS skynja liin nýju viShorf
til fullrar hlitar, skynja lögmál atburSanna, afstöSu þjóSar okk-
ar í dag til umheimsins ásamt afstöSu sín sjálfs til þjóSarinnar
og sjá af þessu köllun sína og hlýSa henni. í því er fólgiS aS
lifa sem íslendingur á okkar tíma. En skáldsins, listamannsins
er aS skynja þessa afstöSu næmar en öSrum er gefiS og tjá
liana þjóS sinni áhrifaríkar og fullkomnar en aSrir fá gert. Hall-
dór Kiljan Laxness sagSi í erindi sínu á listamannaþinginu:
„Skáldskapurinn er mál, sem lífsandi samtíSarinnar skrifar i
mannleg hjörtu. SkáldiS og ekki aSeins skáldiS, heldur allir góS-
ir höfundar og snillingar og listamenn eru rödd samtíSar sinn-
ar. Um liin beztu skáld má segja, aS þeir séu tíSarandinn sjálf-
ur, sál tímans íklædd máli, málsvarar þess mannlífs, sem þá
er uppi, túlkar þeirrar manngildishugsjónar, sem ákvarSar líf
og stríS hvers tíma og — mér er óhætt aS bæta viS — frelsis-
baráttu hvers tíma.“
Enginn skyldi halda, aS sjálfstæSisbar-
Bókmenntir og listir átta íslenzku þjóSarinnar sé til lykta
eru landvarnir okkar. leidd. Öllu nær A’æri aS álykta, aS erfiS-
asti áfangi hennar sé ófarinn. í sjálfstæS-
isbaráttu þjóSarinnar á 19. öld og reyndar fram á þennan dag
hafa fornbókmenntirnar veriS eitt sterkasta vopniS. Ekkert er-
lent ríki hefur treyst sér til aS neita jiví, aS þjóS, sem hefur
skapaS slík listaverk á heimsmælikvarSa, bæri fullur réttur til
sjálfstæSis. En samt getur þaS eitt orSiS óhaldkvæmt til lengd-
ar aS eiga hin f.rægu afreksverk frá fornum tímum, ef þjóSin
á sér í nútíS engin viSbótarrök fyrir sjálfstæSi sinu, engin ný