Tímarit Máls og menningar - 01.12.1942, Side 45

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
227
hennar og ofurmennskur öreigi, flekar hana, en hún
er hraust náttúrubarn, sem ekkert fær grandað, og berst
óafvitandi fyrir mannréttindum sinum og sínu lifandi
bjarta. Hún er þróttmikil kona, en bundin málskrafs-
manninum Arnaldi og fyrir hans skuld færir hún
þyngstu fórnina, sigrast á sjálfri sér og hjálpar honum
brott til draumalandsins Kaliforníu.
Þarna í plássinu ræður kaupmaðurinn Bogesen öllu
eftir geðþótta sínum. Allt snýst um hann, og allir eru
honum háðir. Fyrirmyndina má þekkja úr ritum Ham-
suns, en persónan á efalaust rætur í íslenzkum veru-
leika. Hér er Frelsisherinn ópíum handa fólkinu, og
það er þá fyrst, er fátæklingarnir láta sér ekki lengur
nægja trúarhrifningu hans, en byrja samtök með sér,
að þeir mega sín nokkurs gagnvart kaupmanninum.
Laxness lýsir hér miskunnarleysi örbirgðarinnar og
grátbroslegum áhrifum hennar á ólika einstaklinga með
næmum og djúpum skilningi. Skáldið virðist stundum
lúta í lægra haldi fyrir gagnrýnandanum á þjóðfélag-
ið, en yfirleitt tekst honum furðu vel að sneiða hjá
þeim skerjum og hikar ekki við að skopast að þeim
persónum, sem í rauninni túlka skoðanir hans sjálfs.
Hann er ákaflega mennskur listamaður og sérlega næm-
ur á það, sem skoplegt er og skringilegt. Honum skeik-
ar ekki að ná til kjarnans í eðli hvers einstaklings,
sem hann lýsir.
Næsta rit Laxness er skáldsagan „Sjálfstætl fólk“ i
tveimur bindum. Þar er liann umfram allt skáld is-
lenzkrar alþýðu, skáld bins fátæka en frelsisunnandi
bónda. Þetta er hans „Gróður jarðar“, fluttur í íslenzkt
umhverfi. Bjartur hefur árum saman keppt markvisst
að því að verða sjálfstæður maður og flytur nú upp
á eyðiheiði, þar sem rústir eru af bæ, sem ill mátlar-
völd hafa lagt í eyði. Bjartur er í senn nútímamaður
og heiðinn í traustinu á mátt sinn og megin og vísar
fortakslaust á bug öllum jdirnáttúrlegum afskiptum af