Tímarit Máls og menningar - 01.11.1950, Side 19

JÓN BISKUP ARASON OG SIÐASKIPTIN
177
guðspjöllunum. Þýðing og prentun guðspjallanna er allmerkur atburð-
ur í íslenzkri bókmenntasögu, því að verið getur, að þar sé um að ræða
fyrstu bók prentaða á íslenzka tungu og þýðingin sé sprottin af fræði-
mannsáhuga og ást Jóns á íslenzku máli. í gamanvísu skipar hann ís-
lenzku máli skör hærra en latínunni. Þó er hægt að ímynda sér, að
guðspjallaþýðing Jóns sé gerð til þess að þóknast konungi og siðskipta-
mönnum eða að minnsta kosti til þess að halda í við þá, þar eð þeir
stóðu að útgáfu Nýjatestamentisins, prentuðu í Danmörk 1540. Samt
er sennilegra, að Jón sé brautryðjandinn á þessu sviði og ýti óbeinlínis
Skálholtsþegnum til athafna. Úr því að Jón fór að brjótast í því að fá
prentverk út hingað, hefur hann eflaust haft margvíslegar framkvæmd-
ir í huga, og sjálf stofnun prentverksins er áfangi í íslenzkri menn-
ingarsögu. Við getum varla ímyndað okkur, hvert hlutskipti íslendinga
hefði orðið, ef þeir hefðu hlotið sömu örlög og Norðmenn í siðskipta-
baráttunni. I þeim átökum var hellt yfir þjóðina ógrynnum af dönsku
guðsorði og höggvið á tengsl hennar við fortíð sína og þann menning-
ararf, sem tengdur var fornri tungu landsmanna. í Noregi var danska
ritmál og tunga yfirstéttarinnar fram á 19. öld, en það kom aldrei til
álita að boða Islendingum hinn nýja sið á danska tungu. Með starf-
semi sinni í þágu íslenzkra mennta reið Jón Arason á vaðið fyrir at-
hafnasama forleggjara siðskiptatímans eins og Guðbrand Þorláksson.
íslendingar björguðust því út úr þessu byltingarflóði án þess að bíða
verulegt tjón á sálu sinni og varðveittu menningararf sinn, þrátt fyrir
efnahagsöngþveitið, sem herjaði hér á næstu öldum.
Skáldið Jón Arason
Jón Arason er bezta skáld samtíðar sinnar á íslandi. Eftir hann er
varðveitt allmikið af helgikvæðum og tækifæriskveðskap. í þessum
skáldskap hans kemur alls staðar fram karlmennskan og athafnagleðin,
sem einkenndi þennan mikilhæfa mann. Hann er mikill hagyrðingur og
leikur sér að dýrum háttum, en hann er ekki að sama skapi mikill and-
ans maður. Hann er ekki innblásinn af sannfæringarkrafti og trúar-
ofsa, enda háðu menn hér lítið sálarstríð í sambandi við siðbótina. Jón
Arason var í eðli sínu bjartsýnn framkvæmdamaður, laus við dul-
hyggju og skáldóra. Hann hefur eflaust trúað því einhvern tíma, að
Tímarít Mcíls og menningar, 3. h. 1950 12