Tímarit Máls og menningar - 01.11.1950, Blaðsíða 29

JÓN BISKUP ARASON OG SIÐASKIPTIN
187
heytollum og líksöngseyri og þeim bætt að nokkru af tíundum kirkj-
unnar sú tekjurýrnun, sem siðskiptin kynnu að valda. Ef þessi skipan
hefði haldizt, hefðu siðskiptin orðið mikill ávinningur hér á landi og
á engan hátt skert stjórnarfarsleg réttindi þjóðarinnar. Það verður
aldrei skýrt til hlítar, hvernig Gissur fékk þessu áorkaÖ, þar eð við aðra
eins rnenn var að etja eins og Kristján III. og hirðstjóra. I Danmörku
hafði konungur gengið mjög hart að eignum kirkjunnar, og um bisk-
upa eða superintendenta, eins og þeir nefndust samkvæmt kirkjuskip-
aninni, var ákveöiö, að þeir mættu ekki eiga fasteignir, en ættu að fá
laun frá ríkinu, svo að þeir væru þolanlega haldnir. Konungur nam
þessi laun mjög við neglur sér, og hinir vísu kirkjufeður Danmerkur
urðu að vitna oft í heilaga ritningu, áður en þeim tókst að fá konung
til þess að búa sæmilega að nýju kirkjuhöfðingjunum í heima-
landi sínu, en hér úti á íslandi átti klerkastéttin að halda öllum tekjum
sínum og fá bætur, ef tekjur hennar rýrnuðu við siðskiptin. Það er
ógjörningur að finna nokkra hliöstæöu við þessa ráðabreytni né aðrar
forsendur fyrir henni en hræðslu Gissurar og konungs við tiltektir Jóns
biskups Arasonar. Heima fyrir veitti konungi hvorki af flota sínum né
fótgönguliði. Karl keisari V. vann honum allt það ógagn, sem hann
mátti, og titlaöi hann jafnan hertogann af Holstein. Krafa furstans,
sem kvæntist Dóróþeu Kristjánsdóttur II., leiddi til þess, að Kristján
III. lét loka sunduniim fyrir hollenzkum skipum og hertók nokkur árið
1536. Arið eftir var samiö vopnahlé, og hélzt þolanlegur friður fram
á árið 1543. Þá sagði Kristján Hollendingum stríð á hendur. Áður
hafði hann gert varnarbandalög við siðbótarmenn í Þýzkalandi 1538,
og Svíþjóð og Frakkland 1541. Ástandið var því uggvænlegt í alþjóða-
málum, svo að konungur mátti illa við því að leggja út í vafasamt
ævintýri á íslandi. Árið 1544 samdi keisarinn frið við Danmörku, og
veitti Kristjáni titilinn kjörinn konungur Danmerkur, Noregs, Vinda og
Gauta. Þá fyrst fór Kristján Friðriksson að vera allfastur í sessi.
Þegar Gissur var horfinn frá Kaupmannahöfn, kom greinilega í ljós,
að hann átti mestan þátt í því, að íslenzku klaustrunum og eignum
þeirra var þyrmt, því að konungur sá sig um hönd og afturkallaði bréf
sitt um stofnun Viðeyjarskólans, en veitti höfuðsmanni klaustrið með
því skilyrði, að hann sæi fyrir munkunum þar. AS öðru leyti hélzt
skipan konungs í kirkjumálum, meðan Gissurar naut við.