Tímarit Máls og menningar - 01.05.1951, Síða 48

166
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
um mínum til haga og sjálfur bæla þá, segir drottinn Jahve. Ég mun leita að hinu
týnda og sækja hið hrakta; binda um hið limlesta og koma þrótti í hið veika“
(34, 15—16).
Fleiri dæmi hirði ég ekki að nefna úr ritum spámannanna, þó að mörg fleiri
mætti til finna. Jafnframt því sem þeir láta sér hugarhaldið um rétta guðsdýrkun,
þá er hún sífellt vakandi krafan um réttlæti, þeir fordæma alla ágengni, alla
auðsöfnun á kostnað annarra manna. Þeir heimta sífellt rétt til handa þeim sem
minni máttar eru.
En þó að raddir spámannanna þögnuðu, þá fór því fjarri að orð þeirra týndust
um leið. Bæði var það, að allmargir þeirra létu eftir sig í ritum sínum þann boð-
skap sem þeir töldu mest um verðan, og þann veg komust hugsanir þeirra og kröf-
ur fyrir eyru og augu almennings, og í annan stað voru tekin upp í lögmál þjóð-
arinnar margskonar fyrirmæli sem ætla má að séu sprottin af þeim félagslegu
kröfum sem spámennirnir höfðu gert. Þar er því margt fyrirmæla sem snerta
sambúð manna, þar er bannað að balla rétti útlendinga, ekkna og annarra þeirra
sem minni máttar eru í landinu. Bann er þar lagt við okri, jafnvel svo langt ganga
fyrirmæli lögmálsins að þau banna að taka vexti af lánuðu fé, að minnsta kosti
ef um samlanda var að ræða (V. Mós. 23, 19; sbr. II. Mós. 22, 25 og III. Mós. 25,
35—36). Verkamenn skyldu fá laun sín greidd að kveldi hvers vinnudags, og af
sögunni um „verkamennina í víngarðinum" verður sennilegt að sú regla hafi verið
haldin meðal Gyðinga á dögum Jesú. Veð mátti að vísu taka fyrir skuldum, en
ekki mátti ganga hart að neinum í þeim sökum. Þannig var það t. d. að léti ein-
hver yfirhöfn sína að veði þá mátti veðhafi ekki halda henni um nætur, svo að
eigandinn hefði eitthvað til að breiða ofaná sig. Að minnsta kosti var þessi kvöð
lögð á herðar veðhafa, ef við snauðan mann var að skipta. Þeir sem á ferð voru
máttu að ósekju tína sér til matar vínber úr víngörðum annarra og kornöx af
ökrum þeirra, og af frásögnum Nýjatestamentisins sjáum við, að þetta hefur verið
gert. Þá hefur lögmálið inni að halda ýmis fyrirmæli sem tryggja rétt þræla, jafn-
vel sýnist svo sem ekki hafi annað þurft að gera en að strjúka til að losna úr
þrældómi, því að strokuþræla mátti ekki framselja (V. Mós. 23, 15—16). Því
verður þannig ekki neitað, að lögmálið hefur inni að halda fjölmargt fyrirmæla
sem miða að því að tryggja rétt þeirra sem minni máttar eru, þó að ég vilji ekki
tef ja tímann hér með öllu lengri upptalningu.
Að lokum langar mig þó til að drepa lítillega á enn ein fyrirmæli lögmálsins,
þó að vitanlega sé það nú óþarft að gera það á þessari samkundu, en ég geri það
líka aðeins vegna þess, að svo er að sjá sem Jesús hafi gert þessi fyrirmæli að
einskonar stefnuskrá sinni, eða að minnsta kosti haft þau í huga þegar hann í
upphafi starfs sfns gat um það hvert erindi sitt væri. Ég á hér við fyrirmælin um
fagnaðarárið (III. Mós. 25). Fagnaðarár skyldi halda fimmtugasta hvert ár og
skyldi þá skila aftur hverri þeirri jörð sem eigandinn hafði misst úr hendi vegna
skulda. Að vísu voru fyrirmæli um það, að eigandinn gat leyst út jörð sína fyrr,
ef ástæður hans leyfðu eða annar kom honum til aðstoðar, en í lengsta lagi gat
nokkur nytjað annanra jörð til næsta fagnaðarárs, þá skyldi henni aftur skila.