Tímarit Máls og menningar - 01.05.1951, Blaðsíða 88

206
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
fyrirfram mótaða af ákveðnum hópi manna (andstöðu gegn kynþáttafordómum, and-
kommúnisma osfrv.) og þykist sanna hana þeim flokki manna sem er fyrirfram sann-
færður. Afleiðing þessa er tvenns konar: þeir sem eru honum sammála líta á hann
sem röksnilling, hinir sem listamann. Ég bið menn að afsaka hve sterkt ég kveð að
oröi, en í þessu sé ég ekki vott af dramatískri list. Sannur leikritahöfundur, sem
ætlaði sér að skrifa leikrit gegn kynþáttafordómum, mundi sýna okkur lifandi
negrahatara sem hefðu til að bera einlægni (á villigötum), tilfinningar (afvega-
leiddar), ástæður (rangar) til að vera negrahatarar, en væru, með sína rökvillu og
rangsnúnar kenndir, sannir negrahatarar, alveg jafn-ásökunarverðir og jafnvel
ásökunarverðari, en skiljanlegir og, það sem mestu varðar, lifandi. Sannur leikrita-
höfundur er vildi skrifa leikrit gegn kommúnisma hefði sýnt okkur aðra lífverði
en drumba með kvarnir fyrir heila og aðra konu en þessa Olgu með tvö andlit sem
er álíka flöt og fimmeyringur, öðru megin ruddaleg og ofstækisfull, frá hinni hlið-
inni bljúg og meðaumkunarfull sál — og lætur sjálf kylfu ráða kasti í afstöðu sinni.
Þá mætti margt segja um kvenpersónur Sartres frá sálfræðilegu sjónarmiði. Sýn-
ist honum þær svo einfaldar af því hann fyrirlítur þær? Eða fyrirlítur hann þær
vegna þess að hann hefur ekki gert sér far um að skilja þær. Eða er því ekki frem-
ur svo varið, að hann skapi þær fyrir leikrit sín, ósamsettar manngerðir, melódrama-
tískar manngerðir. Ég hallast að þessari skýringu. Og er þá komið að öðrum kjarna
málsins: að þessi áróðursleikrit séu einnig og framar öllu melódrama.
Sartre melódramatist
Síðan ræðir höfundur þróun Sartres sem leikritahöfundar: frá því að
skrifa bókmenntalegt leikrit undir áhrifum frá Giraudoux (Les Mouches
1943) yfir í sína eigin tækni í Huis clos (1944), heimspekilegu leikriti
með enga atburðarás í venjulegum skilningi. En slíka tækni var varla
hægt að nota nema einu sinni, og Sartre reyndi það ekki heldur.
En fann hann þá nýja tækni? [spyr höfundur.] Nei, hann tók upp eitt hinna
elztu forma leikhússins, hið melódramatíska form. Eftir leik andans, eftir heim-
spekikenningarnar kemur framkvæmdin, hröð, liðug, æsandi ... Sartre er horfinn
frá aðferðinni sem hann hafði hætt á að nota í Huis clos til þess einfaldlega að taka
upp tækni hins gamla melódrama. Nú eru tjöldin ekki lengur táknræn eins og í
Huis clos. Allt verður að vera raunveruleiki, æpandi raunveruleiki, til þess að hafa
áhrif á skilningarvitin eða, réttara sagt, á taugamar. En án efa líka á heilann. Sartre
er ekki búin að gefa heimspekina upp á bátinn_Allir eru existentialistar ...
Og Sartre virðist þegar halda sér við þetta melódramatíska form, ef til vill af
meiri hagleik. Atburðarásin er æsileg, ákveðin, hvert hugarstríðið rekur annað.
Drepur hann? Drepur hann ekki? — Verður hann drepinn? Sleppur hann? Það
er alltaf einhver drepinn á endanum. Og þeir sem em drepnir em alltaf hinir góðu
og það er svikarinn eða þorparinn sem eftir lifir. Því persónumar, sem oft em hafð-
ar eins óbrotnar og verða má, og jafnvel þegar þær em margbrotnari, skiptast yfir-
leitt í tvo flokka: geðfellda og ógeðfellda. I Flekkuðum höndum virðist mér ein per-
sóna djúphugsuð, Hugo.