Tímarit Máls og menningar - 01.05.1951, Blaðsíða 62

180
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
seinna meir. Kynblendingar milli tegunda eru mjög oft ófrjóir, en þessi ófrjósemi
er ekki nœrri alltaf stöðug eða varanleg. Þannig kemur það oft fyrir að bastarðar
mynda ófrjó fræ fyrstu árin, sem þeir bera ávöxt, en seinna meir fullkomnast lífs-
starfsemi þeirra svo að þeir bera fræ, sem myndar kím er getur sprungið út.
Það eru dæmi þess að tilraunajurtir Mitsjúrins byrjuðu að bera ávöxt þegar trén
voru áratuga gömul. T. d. sáði hann nýju afbrigði af perufræjum árið 1886, en trén
sem upp af þeim uxu báru ekki ávöxt fyrr en árið 1922, þegar þau voru 36 ára og
hafði Mitsjúrin þá framleitt hina nýju perutegund, sem nefnist áróra.
Á svipuðum grundvallaratriðum byggist hin svokallaða „mentor“-aðferð, sem
Mitsjúrin fann upp og beitti mikið til að breyta eiginleikum jurta og skapa nýjar
tegundir. Viðfangsefnið er það að bæta eiginleika kynblendingsjurtar, sem ekki
er nægilega frjósöm. Á fyrstu árunum sem bastarðurinn ber ávöxt eru teknir
kvistir af talsvert eldra tré af mjög frjósömu afbrigði og græddir á lægri grein-
arnar í krónu unga trésins. Árangurinn af þessari aðgerð varð á næstu árum sá
að frjósemi trésins tífaldaðist, lögun aldina þess breyttist, stærðin minnkaði, en
þroskaðist 2—3 vikum seinna en ella. Bragð ávaxtanna og lögun blaðanna hélzt
óbreytt.
Á gamla afbrigðinu, þ. e. græðikvistunum, varð sú breyting að ávextir þeirra tvö-
földuðust að stærð. Aðferð þessi er mjög áhrifamikil til að breyta eiginleikum
jurta og sýnir ótvírætt að stofnjurt og græðlingur verka hvort á annað.
En meginatriðið í kenningum og aðferðum Mitsjúrins er ekki kynblöndun teg-
undanna, heldur hin rétta meðferð og uppeldi kynblendingsjurtanna, þar sem um-
hverfið og lífsskilyrðin eiga meginþáttinn í því að móta og skapa eiginleika jurt-
anna. „Þegar á allt er Iitið,“ segir Mitsjúrin, „virðist eðli hinnar kynblönduðu
jurtar, bastarðsins, aðeins háð foreldrunum að einum tíunda hluta, en að níu tí-
undu komið undir áhrifum umhverfisins“. — Mitsjúrin benti oft á að starfi rækt-
andans er ekki lokið með því að framleiða kynblönduð fræ, heldur má segja að
þá byrji aðalvandinn. Hin unga lífvera sem er árangur af kynblöndun tveggja af-
brigða eða tegunda einkennist af því að ættgengi hennar er óstöðugt og mótast
því auðveldlega.
Og Mitsjúrin hefur einmitt fundið upp margvíslegar aðferðir til að æfa jurtirn-
ar og ala þannig upp að þær breytist í þær áttir sem æskilegast er fyrir ræktand-
ann.
Það verður ljóst af því sem sagt hefur verið hér á undan að Mitsjúrin viður-
kenndi ekki gildi mendelslögmála. Hann áleit þau væru réttar nefnd undantekn-
ingar en lögmál og hefur hann sýnt mörg dæmi þess að ályktanir Mendels gilda
alls ekki fyrir kynblöndun fjölærra jurta eins og ávaxtatrjáa eða berjarunna. Sem
dæmi þessa má nefna tilraun sem Mitsjúrin gerði með kynblöndun milli ræktaðrar
eplategundar og villtrar tegundar sem nefnist nítsvetskíana, en sú tegund hefur
þau sérkenni að blöð trésins, greinar og börkur og allt aldinið hefur sterkan skær-
rauðan lit. Þennan eiginleika annars foreldranna er auðvelt að þekkja aftur hjá
afkvæmunum og fá úr því skorið, hvort hann erfist samkvæmt mendelsreglum. En
tilraunin sýndi allt aðra niðurstöðu.