Tímarit Máls og menningar - 01.05.1951, Side 72

190
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
þjóðnýta olíulindirnar og allar eignir brezk-persneska olíufélagsins. 25% af ágóða
olíuvinnslunnar skal varið til að greiða félaginu skaðabætur fyrir eignatjón.
Hin nálega einhuga samþykkt íranska þingsins um þjóðnýtingu olíuvinnslunn-
ar hefur komið mörgum, sem kunnugir eru írönskum stjórnmálum, alleinkenni-
lega fyrir sjónir. En þegar málið er krufið til mergjar, er auðsætt að tvenns konar
óskyld öfl bafa hér að unnið. Annarsvegar hönd hinna handarísku olíufélaga, hins-
vegar innlend þjóðernishreyfing, af alþýðlegum rótum runnin.
Á dögum hinnar síðari heimsstyrjaldar og einkum þó á næstu árum á eftir,
hafa hin bandarísku olíufélög hafið stórsókn í hinum nálægari Austurlöndum til
valda og áhrifa á sviði olíuvinnslunnar. í Saudi Arabíu hafa nýlega fundizt ein-
hverjar auðugustu olíulindir veraldarinnar, og þar hafa 4 stærstu olíufélög Ame-
ríku slegið saman reitum sínum og stofnað Arabísk-Ameríska olíufélagið (ARAM-
CO). Til þessa hefur því ríkt nokkurt jafnvægi með báðum hinum engilsaxnesku
olíustórveldum. Bretar hafa verið allsráðandi í Iran, en Bandaríkin í Arabíu. Stór-
felld tækni Bandaríkjanna og blátt áfram ótæmandi fjármagn hefur valdið því,
að þau standa þegar jafnfætis Bretlandi að því er snertir olíuvinnslu í Vestur-
Asíu. Á 3 árum frá 1945—1948, sjöfölduðu Bandaríkin olíuframleiðslu sína í
Arabíu, en Bretar fengu ekki aukið sína framleiðslu í Iran um meira en 20%. Á
11 mánuðum ársins 1949 unnu Bandaríkin 25 milljónir tonna af olíu í Arabíu, en
Bretar framleiddu á öllu árinu 27 millj. tonna. Það var aldrei ætlun hinna banda-
rísku olíufélaga að leyfa Bretlandi að vera einu um hituna í olíulindum írans. En
vegna þess, að meirihluti verðbréfanna eru eign brezka ríkisins, liggja þessar eign-
ir ekki lausar fyrir. Eina ráðið til að flæma Breta út úr olíuiðnaði Irans er því
að þjóðnýta hann. Bandarísku olíufélögunum flökrar auðvitað ekki við slíkum
„holsévisma" ef hægt er með því að gera keppinautum þeirra bölvun, en gefa þeim
sjálfum kost á að seilast til valda og áhrifa í hinum þjóðnýtta olíuiðnaði.
En bandarísku olíufélögin gáðu þess ekki, að þjóðnýting hins risavaxna olíu-
iðnaðar mundi vekja öldu á lygnum sæ hins íranska þjóðlífs. Þjóðnýtingarhug-
myndin hefur safnað allri alþýðu undir merki sín, vakið í landinu djúptæka þjóð-
ernishreyfingu, sem ekki verður séð fyrir endann á.