Tímarit Máls og menningar - 01.03.1958, Blaðsíða 34

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
lúterskur prestur, Sigurður Jónsson
að Helgafelli, kasta handrita- og
bókakosti hins gamla klausturs á bál.
Jón Guðmundsson lærði segir svo frá
þessum viðburði: „En áður en Helga-
fellsbækur voru brenndar ásamt því
öðru gömlu kirkjurusli á tveimur
stórum eður þremur eldum, fyrr en sá
sami prestur fórst í vatninu, þá mátti,
einkum hver latínu skildi, mann þar
margt fáheyrt og fróðlegt finna og
fræði gömul sjá.“ Vafalaust hefur
margt fleira týnzt af handritum úr
kaþólskum sið í trúarofstæki siða-
skiptaaldarinnar.
Á 17. öld taka erlendir menn að
forvitnast um handritaauð íslend-
inga, einkum Danir og Svíar, er
höfðu fengið hugboð um, að á skinn-
skræðum úti á íslandi væri að finna
lykilinn að hinni dáðríku fornsögu
Norðurlanda. Svíar hafa tvo íslend-
inga úti til að afla íslenzkra handrita
og koma þeim til Svíþjóðar, þá nafn-
ana Jón Eggertsson klausturhaldara
og Jón Rúgmann. Hannes Þorleifsson,
konunglegur fornskjalavörður, er
sendur til íslands 1681 með þeim til-
mælum Danakonungs, að allir þeir,
sem á íslandi hafi fornrit með hönd-
um skuli sýna honum þau og fá hon-
um í hendur, þó svo, að hann skuli
skila þeim aftur ósködduðum innan
ákveðins tíma. Ári síðar lætur Hann-
es í haf með byrðing hlaðinn skjölum
og handritum, en skipið ferst, og veit
enginn hvaða kjörgripir þar hafa
týnzt. Eftirmaður Hannesar Þorleifs-
sonar í fornskjalavarðarembættinu,
Thomas Bartholin, fær gert konungs-
bréf til landfógeta um að banna það
að skrifaðar sögur eða önnur slík rit
um landið verði send til framandi
landa eða þangað seld, þar sem kom-
ið hefur í Ijós, að fjöldi handrita hef-
ur verið fluttur út frá íslandi og gef-
inn út af erlendum mönnum, en það
sé ætlun hins konunglega fornskjala-
varðar að safna hinum helztu íslenzku
sögum og gefa þær út.
Kr. Kálund segir í formála að
handritaskrá Árna Magnússonar
safnsins, að um aldamótin 1700 hafi
tímabili hinna miklu íslenzku skinn-
bóka verið lokið, þær hafi þá flestar
verið komnar út úr landinu. Þegar
Árni Magnússon hefur um þetta leyti
söfnun sína þá er það eins konar eftir-
leit. Hann safnaði öllu því og hirti
allt það sem talizt gat til heimilda um
sögu landsins, efnahag þess, réttarfar,
kirkjusögu og þjóðtrú. Bréf Árna
Magnússonar til manna á íslandi eru
ágætasta heimildin um natni og ná-
kvæmni þessa furðulega vísinda-
manns. íslendingar hafa eignazt
marga safnara handrita og bóka eftir
dag Árna Magnússonar, en slík ákefð
og logandi ástríða sem bréf hans bera
vitni um, er sennilega algerlega ein-
stæð. Það er eins og maðurinn sjái í
gegnum holt og hæðir, svo skyggn er
hann og fundvís á blöð úr handritum
og leitar þau uppi á ótrúlegustu stöð-
24