Tímarit Máls og menningar - 01.03.1958, Blaðsíða 41

UM SÖFNUN OG VARÐVEIZLU ÍSLENZKRA SÖGUHEIMILDA
áhugamanna meðal almennings. í
Danmörku er söfnun einkabréfa talin
svo merkilegur þáttur í sagnfræðilegri
starfsemi, að Vísindafélagið danska
hefur fasta nefnd, sem sér um varð-
veizlu á bréfum og handritum einka-
manna að þeim látnum. Ættingjar
hafa auðvitað fullan rétt til að setja
bréfagjöfunum ákveðin skilyrði, en
nefndin ber ábyrgð á að bréfin verði
varðveitt á opinberu skjalasafni. Ég
tel brýna nauðsyn á, að slík nefnd
yrði skipuð hér á íslandi. Fyrsta hlut-
verk slíkrar nefndar yrði að hafa uppi
á bréfum íslenzkra merkismanna og
fá leyfi ættingja eða erfingja til að
gefa þau Landsbókasafninu eða öðr-
um opinberum skjalasöfnum til
vörzlu. íslendingar hafa margir sagt
skilið við átthagana hina síðustu ára-
tugi, og leitað sér frama í öðrum bér-
uðum. Síðan hafa þeir stofnað átt-
hagafélög. Það gæti orðið mikið
nytjastarf, ef átthagafélögin, sem
víða eru orðin mannmörg, legðu
nokkuð af mörkum til þess að halda
til haga ákveðnum söguheimildum
hvert úr sínu byggðarlagi. Það má
, búast við því, að héraðsskjalasöfn og
byggðasöfn rísi nú upp víða im land,
°g væri sj álfsagt að þau yrðu geymslu-
staðir sögulegra heimilda héraðs og
sýslu. Það er með öllu ástæðulaust að
hrúga þessu öllu á Reykjavíkursöfnin,
landsbyggðin á fullan rétt á að geyma
sjálf sínar heimildir og sögulegu
minjar. Ekki sízt er það tilvalið að
söfn landsbyggðarinnar geymdu hin-
ar rúmfreku verzlunarheimildir, svo
að ekki þurfi lengur að byrgja með
þeim brunna eða geyma þær á kirkju-
loftum.
Ég er þess fullviss, að bjarga megi
frá glötun dýrmætum heimildum ís-
landssögu, ef hafizt verður handa
þegar í stað um söfnun þeirra. En ég
held líka, að það sé hver seinastur. Ég
tel sérstaklega nauðsyn á, að reynt
verði að hafa upp á bréfaheimildum
frá síðari hluta 19. aldar og fyrstu
áratugum þeirrar 20., heimildunum
úr fórum þeirra manna, sem mest bar
á í átökum íslenzkrar sjálfstæðisbar-
áttu. Við getum blátt áfram ekki ver-
ið þekktir fyrir að láta þessi gögn týn-
ast eða komast á tvist og bast.
Vera má að sumum þyki þetta
óþarfa söfnunaræði. En því er til að
svara, að við höfum ekki ráð á þeirri
fátækt sem fólgin er í glötuðum sögu-
heimildum. Við týndum þeim fyrr á
öldum af orsökum, sem við fengum
sjálfir oft eigi ráðið við. Ef við týn-
um þeim nú, þá er það eingöngu fyrir
handvömm og hirðuleysi. Saga okkar
kann kannski að virðast lágkúruleg
og laus í sniðum þegar borin er sam-
an við sögu stærri þjóða. En þetta er
nú okkar saga, svo lítil og lág sem
hún er og það ætti að vera okkur
eggjun að gera hana ekki smærri en
efni standa til.
Við fslendingar höfum nú borið
fram kröfur um að fá til eignar og
31