Tímarit Máls og menningar - 01.04.1960, Blaðsíða 10

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
sýnilega fast við kröfuna um forræði
yfir úthafinu.
III
A 17. öld fer konungi að ganga erf-
iðlegar að halda til streitu kröfu sinni
um óskorað forræði Norðurhafa. Og
þá fyrst kemur til sögunnar skipan
sem líkja má við landhelgi í nútíma-
skilningi. 16. des. 1631 veitir konung-
ur félagi því sem hafði á hendi ein-
okunarverzlunina leyfi til hvalveiða
við ísland. Félaginu var jafnframt
fengin löggæzla á hafinu, svokölluð
skipatökuheimild. Skyldi það taka
skip annarra þjóða, hvalveiðiskip og
duggara, ef þau kæmu nær landi en 6
mílur, en gagnvart Bretum skyldi
miða við 4 mílur. Svipaðri undan-
þágu hafði Kristján IV Danakonung-
ur heitið Karli I Englandskonungi i
hréfi 13. des. 1631, og segist hann þar
af góðvild sinni hafa ákveðið að leyfa
hrezkum þegnum fiskveiðar við ís-
land, að því tilskildu að þeir haldi sig
í 6 mílria fjarlægð frá ströndum lands-
ins. Kristján konungur IV mun hafa
haft sérstakar ástæður til þessara til-
slakana, því að það var einmitt hann
sem hafði haldið fram 8 mílna land-
helgi við ísland.
Hér verður að gefa þá skýringu, að
samkvæmt áliti eins hins helzta sér-
fræðings á þessu sviði (Chr. B. V.
Meyer) var hér átt við gamlar norsk-
ar mílur, en ein þesskonar míla jafn-
gilti 6 sjómílum, eða 11.294,73 metr-
um. Samkvæmt þessu hefur „land-
helgin“ fyrst verið 48 sjómílur.
Skyldu öll skip vera ófriðhelg og upp-
tæk ger er nær sigldu landi. En sam-
kvæmt leyfisbréfinu frá 1631 skal
landhelgin vera 36 sjómílur, en Bret-
um veitt undanþága til veiða upp að
24 sjómílna beltinu. Þannig hefur allt
svæðið innan 36 sjómílna fjarlægðar
frá ströndum verið sérstaklega helgað
landsmönnum einum og verzlunarfé-
laginu, með þessari einu undantekn-
ingu. í leyfisbréfinu 31. júlí 1662 er
aðeins talað um 4 mílur, þ. e. 24 sjó-
mílur, en refsingin er upptaka skips
og farms ef fiskað var nær landi.
Smám saman varð sú breyting á þessu
að dönsk yfirvöld fóru að miða við
danskar mílur, og eru 4 sjómílur í
hverri svo sem alkunna er. Má því
fullyrða að á tímahilinu 1662 til 1859
var landhelgi íslands aldrei minni en
16 sjómílur. Allt þetta tímabil, þ. e.
nálega 200 ár, voru firðir og flóar
lokaðir, og refsingin upptaka skips og
farms ef út af var brugðið. Þetta var
ítrekað hvað eftir annað allt tíma-
bilið.
Árið 1740 voru sjö hollenzk fiski-
skip tekin í landbelgi hér við land.
Voru þau gerð upptæk og sex þeirra
seld á uppboði í Kaupmannahöfn.
Mál þetta hefur orðið mjög frægt í
þjóðaréttinum. Skjöl málsins og bréf
Danakonungs til Hollandsstjórnar
sýna, að ekki hefur verið ætlun kon-
ungs að sleppa tilkalli til Norðurhafa
88