Tímarit Máls og menningar - 01.04.1960, Blaðsíða 57

AÐ VERA ISLENDIN'GUR
Jón Helgason lýsir í eftirfarandi setning-
um:
Við Islendingar sem erlendis dveljumst
verðum einatt undarlega tvískiptir. Annars-
vegar hillir landið upp í jjarlœgum Ijóma,
í œskuminningum og draumum; ekkert
scerir okkur meira en ef einhver gerist til að
setja á það blett. Hinsvegar knýja j>œr að-
stœður sem við búum við, okkur í sífellu t:l
að gera samanburð við önnur þjóðjélög sem
stœrri eru og lengra á veg komin, og jiá
virðist okkur jlest á voru landi fara öðru-
vísi en skyldi; stundum kann að vera að
okkur komið að taka undir með þeim nöfn-
um Jóni Marteinssyni og Jóni Hreggviðs-
syni að Island sé sokkið eða um j>að bil að
jara í kaj. (Bls. 288.)
Mér er nær að halda að það mætti fella
niður tilvísunarsetninguna í byrjun þessara
lína án þess að sannleiksgildi þeirra bið!
mikið tjón við, því aðstæður Islendinga yf-
irleitt knýja þá allar stundir til að gera
þennan samanburð, — af misjafnlega miklu
viti. En hitt er sjálfsagt að tvískinnungur-
inn hlýtur að öllum jafnaði að búa við hag-
sælust kjör í brjóstum þeirra Islendinga sem
lengi dveljast erlendis, og það liggur einnig
í augum uppi að hann verður ekki bverjum
einum efni í þá dramatísku spennu sem svo
skýrt kenmr í ljós í bók Jóns Helgasonar.
Einn algengasti farvegur hinnar íslenzku
þjóðernisíbygli er samanburðurinn og sam-
jöfnuðurinn við aðrar þjóðir, samanbiirðiir
þar sem vér hljótum oftast að lúta í lægra
lialdi:
En jajnjramt ]>essu hejur enginn hörgull
verið á atvikum sem hafa minnt oss á, hve
liryggilega skammt vér erum á veg komin í
mörgum greinum og hve langt vcr stöndum
að baki þeim þjóðum sem oss liggur nœst
jyrir ætternis sakir og nágrennis og v:ð-
skipta að bcra oss saman við. (Bls. 254.)
1 ’að er einkum tvennt sem veldur því eð
vér stöndum fyrirfram svo hölliim fæti í
þeim samanburðarleik. f fyrsta lagi mann
fæðin. 1 bók Jóns IJelgasonar er oft minnzt
á böl mannfæðarinnar: „E gum kemur ti!
htigar að neita því, að mönnum af stærri
þjóðum hlotnast fjöldamörg hlunnindi sem
við verðum að fara á mis.“ (Bls. 257.)
„Okkur ofbýður mannfæðin og allir hennar
vondu fylgifiskar ...“ (Bls. 288.) Mannfæð-
in er óhagganleg staðreynd, sem vér hljót-
um alltaf að reka oss á eins og vegg. Þótt
þjóðfélagið væri að öllu leyti skipulagt cam-
kvæmt kröfum skynseminnar, væri ekki
liægt að vinna bug á þessum agnúa. En ef
til vill er bættulegasti fylgifiskur maarfæð.
arinnar sá, livað þægilegt er að nota bana
sem afsökun. Og einmitt ístöðuleysið gagr-
vart þeirri freistni er áberandi þáttur i
íslenzkri þjóðarsál: Ur því fámennið veldur
því, að þverskurður liins andlega úrvals með
mjög lítilli þjóð er, samkvæmt einfaldri
stærðfræði, ekki h'klegur ti! að standa á
jafnbáu stigi og með stærri þjóðum, þá sýr,-
ist mörgum að ekki sé til neins að gera
miklar kröfur, og hneigjast þar með ti! að
fara í hina áttina og slaka æ meir á öllum
kröfum. Jón Helgason horfist í augu við
bölvun mannfæðarinr.ar án þess að beygja
sig fyrir henni. Honum er Ijóst að því fá-
mennari sem þjóðin er því brýnni er nauð-
syn þess að kriiftum liennar sé ekki róað í
ringulreið lieldur fái að njóta rín í sem fu!!-
komnustu skipulagi:
IIér er engum nýtum krajti ojaukið. Með-
al stórþjóðanna þar sem e'nslaklingurinn cr
eins og dropi í hajsjó, er lítil von til þess
að hver og einn finni mikla ábyrgð á sér
hvíla. En hjá oss er allt öðru máli að gegna.
Fámcnnið er svo mikið að vér megum helzt
ekki aj neinum sjá. (Bls. 255.)
Hann bendir á hina færu leið upp úr feni
smæðarkenndarinnar með þessum raunsæju
orðum:
En okkur kemur að litlu haldi að stara á
aðrar stœrri þjóðir þangað t'l við jáum
135