Tímarit Máls og menningar - 01.04.1960, Blaðsíða 49

CHOPIN OG POLSK ÞJOÐLOG
Cliopin bæði hin einkennandi grundvallar-
atriði laglínumyndunar og tóntegunda,
bæði hinn óreglulega takt og hraðasveiflur
einkennandi fyrir þjóðlagaflutning (hið
fræga rubato Chopins), bæði j)á aðferð að
byggja upp lag með jjróun eins stefs og sér-
kenni skreytinga þess. Jafnvel undirstöðu-
atriði tónlistarforma sumra verka hans sýna
ákveðin tengsl við þjóðleg frumatriði. Hinn
sérstæði stíll alþýðlegrar tónlistariðkunar,
einkum háttur hljóðfæraleikara, veittu
Chopin ákveðnar hugmyndir viðvíkjandi
hljómum, en mynd hinnar dansandi þvögu
leiddi af sér líkingu taktfasts stapps. En
fyrir utan allt þetta rísa upp í huga Chopins
myndir af landslagi átthaganna, fólkinu,
siðum þess, andlegu lífi, skapferli og menn-
ingu.
Hvernig birtast þá áhrif jjjóðlaga og
dansa í stíl Chopins?
Þessi áhrif eru auðvitað greinilegust í
þeim formum sem Chopin tók beint frá
þjóðdönsum, í þeim eru ýmsir frumpartar
með þjóðlagasniði. En hægt er að rekja
sömu áhrif á aðrar greinar verka hans; þeg-
ar eitthvert listbragðið var fullskapað,
breytti Chopin því í öllum verkum sínum,
hann gaf þeim ekki aðeins sinn eigin sér-
stæða tón, en einnig ósvikin pólsk sérkenni.
A þennan hátt höfðu tóntegundir pólskra
ljjóðlaga áhrif á Chopin. Kirkjutóntegundir
í mynd lýdískra, dórískra, eólískra eða frýg-
ískra tónhendinga, árekstur mismunandi
tóntegunda, reik milli tveggja hliðstæðra
eða tveggja skyldra tóntegunda — allt þetta
eru kunn atriði í verkum Chopins, annað-
hvort í sambandi við aðra frumþætti leidda
af þjóðlögum, eða ein sér og falla þá vel að
krómatískum hljómum rómantíska skólans.
Rómantík Chopins er sérstakt pólskt af-
brigði af rómantík, helztu einkenni hennar,
jafnt í tónlist sem bókmenntum og öðrum
listgreinum, stöfuðu af hinni sögulegu stöðu
þjóðarinnar: stöðu þræklóms og mótstöðu,
látlausra uppreisna bældra í blóðbaði, þján-
inga og stöðugrar vonar um frelsi. Hin ríka
tjáning verka Chopins verður rakin til þessa
ástands, og þráin eftir föðurlandinu gaf
öllu, sem táknaði þetta land, einstætt gildi.
I augum tónlistarmannsins Chopins var
skýrasta tákn landsins þjóðlög, pólskir
söngvar, pólskir þjóðdansar. Að baki þessa
tákns leyndist einnig þrá hans eftir fjöl-
skyldu sinni, sem hann unni heitt alla ævi,
þrá eftir æskuárunum sem voru tengd í
minningu hans við mynd Varsjár og pólsku
þorpanna, þrá eftir landslagi átthaganna,
sem ánægjulegustu endurminningar
bernsku- og æskuáranna voru tengdar við.
Þessi þrá skapaði hugmyndir og tilfinning-
ar sem stjórnuðu tónhugsun hans. Þær voru
túlkaðar á mismunandi hátt í hinum ýmsu
formum og tegundum verka hans, á einn
veg í sveitalífsmyndum mazurkanna, á ann-
an í hinum glæsilegu polonesum, ríkum af
sögulegu innihaldi og myndum úr fortíð
Póllands, og á enn annan hátt í tilfinninga-
ríkum myndum af stirndum himni í nokt-
úmunum, hinum hetjulegu og dramatísku
epísku ballöðum, eða í skersóunum. Cliopin
samdi ekki aðeins ljóðræn verk, eins og
hans eigin kynslóð áleit, Chopin var drama-
tískt skáld og um leið, á vissan hátt, „sagn-
ritari" síns tíma frá sjónarmiði Pólverja.
Hin þjóðlegu einkenni tónlistar Chopins eru
meira en jafnvel sú snjalla endursköpun
þjóðlaga sem finnst í tónlist hans. Aðferðir
þær sem hann beitti stóðu miklu dýpri rót-
um: í fullkomnum samruna hans og þeirrar
þjóðar sem hann óx upp af. Einmitt þess-
vegna varð það mögulegt að tónlist Chopins
yrði tákn sannrar pólskrar tónlistar, og öll-
um þjóðlegum tónskáldum — frá Grieg,
Moussorgsky, De Falla, Szymanowski til
Bartoks — dæmi um hvernig eigi að semja
sanna þjóðlega tónlist, sem hefur þýðingu
fyrir allan heiminn.
Hreinn Steingrimsson þýddi.
127