Tímarit Máls og menningar - 01.04.1960, Blaðsíða 61

AÐ VERA ISLENDINGUR
þar með lokið. Miklu fremur ber að líkja
kenni við Hjaðningavíg sem einlœgt hejjast
á nýjan leik. Við verðum að halda áfram
að sanna tilverurétt okkar meðal jtjóðanna,
sanna hann með athöjnum og áreynslu,
sanna hann með því að leggja síjellda rœkt
við jtann blett heimsins sem jorsjónin hefur
jalið okkur að yrkja, sanna hann með því
að snúa okkur jafnan að nýju verkefni þeg-
ar einu er lokið. (Bls. 271.)
Jón Helgason berst gegn þeirri heimóttar-
hugsun sem heldur að vér þurfum ekki að
vanda oss til neins vegna þess að starf vorl
fari fram í pukri, án þess að nokkur horfi
á. Sá sem á í höggi við þesskonar vesaldóm
kann að lokum að verða full áhyggjusamur
um áhorfandann. En reyndar skortir ekki
þá staði í bók Jóns IJelgasonar þar sem
kemur fram vissa þess að hinn evrópski
meginlandsmælikvarði getur ekki verið full-
gildur á Islandi, að vér hljótum að hafa
vorn eigin mælikvarða, og að vér erum öðru-
vísi en þær þjóðir sem „oss liggur næst“ að
bera oss saman við, bæði um kosti og lesti:
„... hér er ekki það meðalhóf sem maður
á annarsstaðar að venjast, hér er bæði of
og van, ódugnaðurinn frámunalegur og af-
rekin óvænt.“ (Bls. 285.)
Hálfþroskað þjóðfélag heftir kosti sem
Itið fullmótaða skortir:
Það getur haft sína miklu kosti að jœð-
ast í þjóðfélagi þar sem allt er í góðri rækt,
allar stofnanir komnar í fastar skorður, eitt
samfellt skipulegt kerji þar sem sérhver lið-
ur er í lagi, þjóðfélagið líkast einni heljar-
mikilli verksmiðju þar sem ungir menn bíða
eftir því að komast að borðinu þegar ein-
hver fellur frá, til þess að taka við starji
hans og helzt að vinna það á sama hátt og
jyrirrennarinn gerði. Samt er ég hrœddur
um að mörgum œskurnanni finnist oft sem
eitthvað vanti á slíkum stöðum; þetta eru
ekki lönd tvísýnu, eftirvœntinga og djarfra
drauma. (Bls. 259.)
A öðrum stað er talað um hversu vesælt
hlutskipti vort hlyti að vera ef vér ættum að
fara eftir hinum „beinharða reikningi";
með öðrum orðum: ef vér ættum að mæla
verðmæti vor á þann mælikvarða sem er
utanaðkomandi, oss óskyldur, og getur ekki
átt við oss nema að takmörkuðu leyti. Þessi
uppreist gegn hinum „rétta“ meðallagsmæli-
kvarða minnir á hið fræga kvæði: „Svo tal-
aði vitið. En hjarta mitt liitnaði og brann.“
Það kann að vera að hjarta skáldsins hafi
því aðeins hitnað að hann hafði oft og lengi
horft á hina beinhörðu reikninga, deilt við
hið einfalda rökfræðilega vit ...
fslendingar geta óskað þess að þeim verði
í framtíðinni unnt að líta á þjóðerni sitt
af minni ástríðu og með meira jafnvægi en
hingað til, jafnvel þó líklegt sé að annað
verði uppi á teningnum enn um sinn. En
engin von er til að þeir fái yfirbugað þann
margvíslega hugarklofning sem gáta þjóð-
ernisins veldur þeim, með öðru móti en því
að rýna í hana óskelfdum augum, eins og
Jón Helgason hefur gert fyrir sitt leyti.
139