Tímarit Máls og menningar - 01.04.1960, Síða 12

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
kæmi aftur til franikvæmda sjálfkrafa
þegar nauðungarsamningurinn frá
1901 við Breta féll úr gildi árið 1951
eftir aðeins 48 ára gildistíma.
Alþingi hóf þegar eftir árið 1860
haráttu á móti undanlátssemi Dana,
og þó að þingmenn sýndu þá eins og
oft síðar mikla vanþekkingu á sögu-
legum rétti vorum í landhelgismálinu,
þá var meirihlutinn andvígur tilslök-
un þeirri sem fólst í tilsk. 12. febr.
1872, og felldi úr frv. hina tilvitnuðu
setningu, en konungur fór sínu fram.
Eftir þetta virðast ýmsir fara að líta
svo á að hér eigi að gilda 3 sjómilna
landhelgi, dregin þannig að hún fylgi
sem mest lögun strandarinnar og
kræki inn á hverja vík og hvem vog.
En af Landsyfirréttardómum frá
þessu tímabili sézt jafnframt að dóm-
stólar munu hafa talið gömlu regluna
um 24 eða 16 sjómílur í gildi og full-
víst er að firðir og flóar voru ennþá
lokaðir að réttum lögum, enda þótt
tilsk. 12. febr. 1872 afnæmi refsi-
ákvæði tilsk. 13. júní 1787. Bretar
fóru nú að herða róðurinn. Heimtuðu
þeir af dönskum yfirvöldum, að sér
yrði leyft að fiska upp að 3 sjómílna
belti við ísland. Danir virðast hafa
staðið allvel á móti þessari kröfu í
langan tíma, en vegna erfiðleika í sín-
um eigin þjóðarbúskap létu þeir að
lokum undan síga og gerðu samning-
inn frá 24. maí 1901, þar sem Bretum
var veitt undanþága til þess að veiða
upp að 3 sjómílna beltinu við Færeyj-
ar og ísland, þar á meðal í flóum og
fjörðum. Samningurinn var í gildi
frá 31. marz 1903 til 3. október 1951.
Það er ólíklegt að þeir sem þekkja
málavexti telji að sá „sögulegi réttur“
sem Bretar hafa öðlazt með þessari
48 ára undanþágu sé þungur á metun-
um þegar hann er borinn saman við
meira en 900 ára óskorað fullveldi
vort á íslandsmiðum. En Bretar vissu
hvað þeir ætluðu sér. Áreiðanlegir
fræðimenn telja að með þessum samn-
ingi hafi 9/10 hlutar af nothæfum
fiskimiðum landsmanna lent utan við
landhelgislínuna. Og ber þá að sjálf-
sögðu að hafa í huga að um aldamót-
in síðustu voru fiskiskipin nær ein-
göngu opnir árabátar og fáeinar segl-
skútur.
Samningurinn frá 1901 var aðeins
undanþága fyrir Breta. Aðrar þjóðir
gátu að vísu gerzt aðilar að honum
eftir vissum reglum, en með því að
engin þjóð gerði svo var einsætt að
láta hin gömlu landhelgismörk gilda
gagnvart þeim. En það var því miður
ekki gert. Kom hér til vanþekking ís-
lenzkra og danskra yfirvalda, ótti við
að standa á rétti vorum, eða við-
skiptasjónarmið. í reyndinni nutu er-
lendar fiskveiðaþjóðir góðs af ákvæð-
um samningsins. Og tækifæri sem
bauðst árið 1928 til þess að staðfesta
vorn forna rétt kunni Hæstirétlur
ekki að nota. Kom þar bæði fram
mjög örlagarík vanþekking dómenda
á íslenzkum rétti og alþjóðalögum.
90