Tímarit Máls og menningar - 01.04.1960, Side 46

ZOFIA LISSA
Cliopin og pólsk þjóðlög
egar rætt er um þjóðleg einkenni í
tónlist Chopins, eru það ekki eingöngu
tengsl tónskáldsins við pólsk þjóðlög sem
skipta máli. Þegar alls er gætt má greina
áhrif alþýðutónlistar og þjóðlaga á verk
margra tónskálda fyrir daga Chopins: Or-
lando di Lasso, Johann Sebastian Bach, þó
ekki sé ininnzt á Haydn og Beethoven, not-
uðu allir alþýðulög, vinsæl á þeirra tíð, og
stílfærðu hljóðfall þjóðdansa og þjóðlaga.
Samt sem áður finnst ekki í tónlist þeirra
sú auðlegð þjóðlegra einkenna, sem öll verk
Chopins eru þrungin af. Á eftir Chopin leit-
uðu Brahms og Moussorgsky, Szymanowski
og Bartok, De Falla og Strawinsky og mörg
önnur tónskáld hugmynda í þjóðlegum
erfðum. Sum þeirra notuðu þjóðlög ann-
arra landa, án þess að hætta að vera þjóðleg
tónskáld eigin þjóðar. En þegar allt kemur
til alls ákvarðast þjóðleg einkenni tónverka
ekki eingöngu af einstökum þjóðlegum
atriðum sem þau innihalda, enda voru það
ekki áhrif pólskra þjóðlaga á Chopin sem
ákvörðuðu hin óvefengjanlegu pólsku ein-
kenni allra verka hans. Vér leggjum áherzlu
á að þessi einkenni koma í ljós í öllum
verkum hans, því það væri algjörlega rangt
að einangra verk með greinilegum þjóðleg-
um einkennum, svo sem mazurka, polonesur
eða sönglög, frá rómantísku verkunum eða
verkum hins „hreina forms“.
Tengsl Chopins við pólska menningu, hin
skýra afstaða hans gagnvart lífi þjóðar
sinnar, gagnvart þeim vandamálum sem á
þeim tíma höfðu úrslitaþýðingu fyrir pólsku
þjóðina, og sú staðreynd að hann batt sitt
eigið líf lífi þjóðarinnar — allt þetta til
samans setti merki Póllands á tónlist hans.
Chopin var fær um að hugsa og skynja í
pólskum tónsetningum vegna þess að saga
og örlög þjóðarinnar voru hans eigin saga
og örlög. Og tilfinningar lians voru óbreytt-
ar eftir að hann settist endanlega að í París.
Hann settist þar að sem pólskur útflytjandi
af frjálsum vilja, en hugur hans var undir
sterkum, óafmáanlegum áhrifum reynslu
hans í Varsjá, reynslu æskuáranna. Þótt
Iiann eyddi hálfri ævi sinni utan föðurlands-
ins, hélt hann áfram að vera Pólverji til
hinztu stundar, og þessvegna eru sérein-
kenni verka hans pólsk. Það er ekki tilvilj-
un að mazurkar fléttast inn í öll önnur
verk hans og að lokaþætti ævistarfs hans
lauk með mazurka.
Hinn pólski stíll tónlistar Chopins er
myndaður af mörgum þáttum: næmur hug-
ur hans drakk í sig áhrif frá hinum mis-
munandi hliðum þjóðlífsins. Þjóðlög gegna
hér tvímælalaust mjög mikilvægu hlutverki,
og eru sá þáttur sem auðveldast er að greina
en enganveginn sá eini. Verk Chopins end-
urspegla ótal bönd sem tengdu hann við
pólska menningararfleifð, og það var ein-
mitt þessi arfur sem mótaði hinn persónu-
lega og einstæða tónlistarstíl hans, sem
jafnframt er fullkomin mynd hinnar full-
þroska rómantísku stefnu í Evrópu. Og ef
pólsk menningararfleifð ákvarðaði hin mis-
124