Tímarit Máls og menningar - 01.04.1960, Síða 47

CHOPIN OC PÓLSK ÞJÓÖLÖG
munandi form tónsmíða Chopins, ákvarðað-
ist innihaldið, hin einstæðu séreinkenni
tjáningar hans, af baráttu þjóðarinnar fyrir
frelsi sínu.
Áður en nánari grein er gerð fyrir skuld
Chopins við pólsk þjóðlög, verður reynt að
lýsa þessum tengslum betur.
Nú á dögum virðist óþarfi að reyna að
sanna, að umhverfið, sem tónskáldið vex
upp í, hafi sterk áhrif á ímyndunarafl þess.
Tónlistarreynsla hans — það er að segja
sú tegund tónlistar sem hann elst upp við,
sem hann heyrir utan að sér og endurspegl-
ar þjóðlífið — mótar vafalaust tónhugsun
tónskáldsins. Hann verður bæði fyrir áhrif-
um af æðri tónlist og alþýðutónlist, og
einnig af lagi sinnar eigin tungu, af bók-
menntum þeim sem hann les, landslagi sem
liann dáist að, listaverkum sem hann sér, en
framar öllu öðru er hann næmur fyrir sögu
þjóðar sinnar, sem hann tileinkar sér full-
komlega, og bindur eigin örlög við örlög
lands síns. Þessir flóknu þættir ákveða þær
hliðar arfleifðarinnar, sem tónskáldið til-
einkar sér, þeir ákveða einnig afstöðu tón-
skáldsins gagnvart erlendri menningarhefð,
og segja til um hvað af henni hann muni
samlaga sér. Valið sýnir persónulegar
hneigðir tónskáldsins, og hvað það snertir
var Chopin engin undantekning.
Chopin byggði á pólskri listhefð, frá því
fyrir rómantíska tímann, í polonesum sín-
um, sem hann samdi frá bemskuárum, og
fyrir hans tíð voru iðkaðar af Oginski,
Kuprinski, Elsner og mörgum öðrum minni
háttar pólskum tónskáldum. En við eigum
Chopin að þakka, ef ekki tímanum sem
hann lifði á og túlkaði, að úr hinni væmnu
stássstofutónlist og polonesunni eins og hún
var dönsuð á þeim tíma, urðu til hin
ástríðufullu og dramatísku ljóð, víðsfjærri
þeirri mynd polonesunnar sem tíðkaðist
fyrir daga Chopins.
Hin glæsilegu en yfirborðslegu konsert-
stykki Hummels og noktúrnur Fields, og
sams konar verk pólskra tónskálda svo sem
Maríu Szymanowska og Feliks Ostrowski,
voru mjög í tízku í Varsjá um þær mundir
er Chopin ólst þar upp. Chopin gaf þessum
gamalkunnu formum nýja merkingu og
kjarna.
Á æskuárum Chopins vöktu ballöður
Mickiewicz mikla hrifningu í Varsjá, og í
ballöðum sínum gaf Chopin hreinum tón-
listarformum epískan og dramatískan anda.
I tíð Chopins dýrkaði fólkið í Varsjá
Pólland fortíðarinnar, Pólland þungbærrar
reynslu og stoltra riddara. Chopin túlkar
þetta hugarfar í hinum tígulegu polonesum
sínum sem eru pólskar bæði að innihaldi
og vegna hins einkennandi pólska dans-
hljóðfalls.
En það var sú saga Póllands og þeir sögu-
legu atburðir sem Chopin varð vitni að,
sem leiddu af sér hina byltingarkenndu
kafla í C-moll etýðum hans, op. 10 og 25,
og höfðu áhrif á D-moll-prelúdíuna, hinn
dramatíska kraft skerzóanna, liinn drunga-
lega blæ sumra prelúdíanna (A-moll), eða
marsins í B-moll-sónötunni. Liszt, sem varð
fyrstur til að kalla etýðuna í C-moll „Bylt-
ingaretýðuna", eða Schumann, höfundur
hinna þekktu ummæla um „fallbyssur fald-
ar undir blómum", gátu lesið í tónlist
Chopins bein viðbrögð hans við örlögum
landsins og hinni dramatísku frelsisbaráttu
Eðlisávísun snillings vinnur jafn örugg-
lega og markvisst og vitund gáfaðs fólks.
Þessi örugga eðlisávísun vísaði honum leið
frá því hann samdi sín fyrstu tónverk, og
leiddi hann að hinni írjóustu uppsprettu
andagiftar, pólskum þjóðlögum. En þjóðleg
einkenni í list leiða skapandi listamann
annaðhvort út í einhvern útkjálkann eða
hina víðu veröld. Ef þjóðlegar erfðir lyftu
Chopin á hátind listarinnar, var það ekki
aðeins vegna mikilla hæfileika hans. Hinn
náni skyldleiki hans við líf, menningu og
125