Tímarit Máls og menningar - 01.06.1963, Blaðsíða 3

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR • 24. ÁRG. • JÚNÍ 1963 • 2. HEFTI
EÐLILEG UPPLÝSINGASÖFNUN?
Er það nokkurs ámælis vert þó búin sé til spjaldskrá um íslendinga — alla íslendinga?
eða allmikinn hluta þeirra? — um lífshlaup þeirra, ættir þeirra og venzl og vina-
tengsl, um skoðanir þeirra og pólitíska afstöðu, og um þá afstöðu sem þeir hafa tekið í
ýmsum stórmálum sem snert hafa líf þjóðarinnar á undanförnum árum? Og er það nokkuð
frekar ámælisvert þó slík spjaldskrá sé samansett af erlendu sendiráði í Reykjavík?
Spurningar slíkar sem þessar voru svar sumra íslenzkra blaða við birtingu nokkurra
gagna sem bandaríska sendiráðið í Reykjavík hefur notað við samningu slíkrar spjald-
skrár. Og ritstjórar þessara blaða virtust ekki efins í að þessum spurningum bæri að svara
neitandi: þeir álitu að þetta væri meinlaust athæfi, jafnvel sjálfsagt og eðlilegt.
Reynurn þá að átta oss svolítið á hvað spjaldskrá ameríska sendiráðsins þýðir í raun og
veru. Það er nefnilega svo að þegar maður sér einn og einn seðil með upplýsingum handa
bandaríska sendiráðinu um æviatriði og skoðanir nokkurra fslendinga, er hætt við að mað-
ur hugsi sem svo að þessir einstöku seðlar séu nú ekki svo markverðir að vert sé að gera
neitt veður út af þeim. Þessir einstöku. seðlar eru sem sé meinlausir og ómerkilegir út af
fyrir sig; það er það kerfi sem þeir ganga inn í sem getur verið hættulegt tæki í höndum
þeirra sem hafa vald yfir því. Þessvegna er mest um vert að vita hvert það kerfi er, og hver
sé tilgangur þess.
Auðvitað getum vér ekki vitað hversu víðtæk sú spjaldskrá er sem geymd er í ameríska
sendiráðinu; á mælikvarða bandarísku leyniþjónustunnar væri það þó lítið starf að semja
skrá yfir alla fslendinga, að því tilskildu reyndar að ekki væri skortur á hæfilega mörgum
íslenzkum „aðstoðarmönnum". En sjálfsagt væru allmiklir erfiðleikar á að koma upp svo
víðtæku „aðstoðarmannakerfi" auk þess sem hagnýt þýðing svo gagngerrar „upplýsinga-
söfnunar" væri vafasöm. En það er engin fjarstæða að gera ráð fyrir að í spjaldskrá þess-
ari standi nöfn flestra „kommúnista", flestra stjórnmálamanna, menntamanna, og yfirleitt
þeirra sem gegna áhrifastöðum í þjóðfélaginu. Spjaldskrá bandaríska sendiráðsins yfir
íslendinga er sem sé vottur þess að þetta sendiráð lítur á ísland sem part af Bandaríkj-
unum, og tilgangur njósna þess um fjölda íslenzkra einstaklinga verður aðeins skilinn með
hliðsjón af þeirri þróun sem gerði Bandaríkin sjálf að lögregluríki á fáeinum árum upp
úr 1947.
D. F. Fleming, bandarískur prófessor, hefur lýst þessari þróun á nokkrum blaðsíðum í
sínu mikla og merka riti, The Cold W'ar and its Origins, frá því að Truman forseti, hald-
inn af djöflatrú sinni, gaf út skipun um að koma á eftirliti með öllum embættismönnum
sambandsstjórnarinnar árið 1947 þar til átta milljónir embættismanna og hermanna voru
komnir á skrá ásamt fjölskyldum sínum, sautján milljónir bandarískra ríkisborgara voru
að auki færðir á sérstaka skrá hjá utanríkisráðuneytinu, sem var ætluð starfsmönnum
vegabréfaþjónustunnar, til að koma í veg fyrir að óæskilegir Bandaríkjamenn ferðuðust
til útlanda, — og Truman sjálfur var að lokum ákærður af yfirmanni bandarísku lögregl-
97
7