Tímarit Máls og menningar - 01.06.1963, Blaðsíða 13

VERULEIKI OG YFIRSKIN
íslendingum lokuð bók vegna þess að
með örfáum gleðilegum undantekn-
ingum — ég get ekki stillt mig um að
nefna nafn Lúðvíks Kristj ánssonar —
hefur henni verið sýnd lítil rækt af
fræðimönnum. Og varnarstaðan er
sízt til þess fallin að hvetja menn til
að endurmeta nýliðna fortíð og gera
hana að frjóvgandi afli núlímans;
varnarstaðan leiðir af sér þann hugs-
unarhátt að þjóðmenningin hefur
verið; hún er ekki.
En í þessari dýrkun hinnar fornu
menningar á kostnað þess arfs sem
er oss nærtækari kemur ennfremur
fram önnur afleiðing varnarstöðunn-
ar, sem er tilhneigingin að meta þjóð-
menninguna eftir því hversu vel hún
er fallin til útflutnings, hversu gott
tækifæri hún geíur oss til að sýnast
— út á við. Raunar eru hvatirnar sem
ligga hér að baki margvíslegar og
flóknar. Sú virðulegasta er tengd við-
leitni vorri til að sanna tilverurétt
vorn fyrir augum heimsins. Um þá
skcðun má segja að hafi lengi verið
fullt samkvæði á Islandi, að menning
vor væri landvörn vor, heinlínis
vegna þess að erlend ríki mundu láta
oss eftir stj órnmálalegt sjálfstæði
vegna virðingar við menningu vora.
Þessvegna væri ekkert meira virði en
sýna erlendum þjóðum fram á ágæti
menningar vorrar. Það er ekki frá-
leitt að ætla að meðal annars af þess-
um sökum hafi rannsókn fornmenn-
ingar vorrar einokað krafta íslenzkra
íræðimanna; því að fornmenningin
hefur mest „útflutningsgildi“.
Þessi afstaða á sér furðu aldnar
rætur eins og flestum mun kunnugt,
en hefur færzt óhugnanlega í aukana
á síðari árum. Utflutningssiðfræðin
nær núorðið til allra verðmæta, það
er trúarskoðun stjórnenda vorra að
íslenzk menning sé aðeins einhvers
virði sem sýningargripur, sem land-
kynning(!), sem agn fyrir túrista.
Auðvitað er þessi afstaða hein leið
til að svipta öllum tengslum menning-
arinnar við þjóðlífið, við veruleika
þess og vandamál, í sundur, Islenzk
menning er gerð að múmíu sem ekki
má hreyfa sig.
Þessi árátta til að sýnast í útlönd-
um er síður en svo óeðlileg eða órétt-
lætanleg. Hún er einmitt alltof eðlileg
og réttlætanleg. Það mun vera sam-
eiginlegt einkenni á menntamönnum
og listamönnum allra lítilsmegandi
þjóða að leggja einna mesta áherzlu
á að „vekja athygli á“ menningaraf-
rekum þjóða sinna í útlöndum. Það
er markaðskerfi auðvaldsins sem hér
ræður mestu: menningin er ekki rétt-
lætanleg í sjálfri sér, heldur er eftir-
spurnin á heimsmarkaðinum réttlæt-
ing hennar. Hættan er sú að meðan
menningin reynir að „taka sig út“ í
útlöndum, gleymir hún sinni eigin
þjóð, og sínum eigin jarðvegi, og
hennar eigin þjóð snýr sér einnig frá
henni. Þegar búið er að samlaga
107