Tímarit Máls og menningar - 01.06.1963, Síða 23

BERTOLT BRECHT
hins vegar gefa umheiminum sjálf-
stæða tilvist og notar ýmsar aðferð-
ir — þul, kór, árituð spjöld, kvik-
myndir o. fl. o. fl. — til að skírskota
til atburða sem eru að gerast sam-
tímis einhvers staðar annars staðar
eða varpa á einhvern hátt ljósi á það
sem við sjáum leikið á sviðinu. Einn-
ig stíga leikendur út úr hlutverkum
sínum, ef svo má að orði kveða, og
ávarpa áhorfendur beint eða svngja
t. d. söng þar sem dregnir eru almenn-
ir lærdómar af einstökum atburðum
leiksins. Þetta er m. a. aðferð til að
koma á framfæri sjónarmiði sem er
mikilvægt, e. t. v. mergur málsins, en
óraunsætt væri að láta nokkra leik-
persónuna sem slíka túlka. Það skap-
ast þannig tvöfaldur sjónhringur:
hegðun persónanna er sýnd sem hluti
af stærri mynd, og þetta auðveldar
gagnrýni og rétt mat.
Með þessari aðferð við byggingu
leikritsins er þannig unnt að ná til
fleiri sviða veruleikans og í öðru lagi
— það er ekki síður mikilvægt — að
beina athygli áhorfandans út fyrir
ramma verksins til hliðstæðra vanda-
mála í daglegu lífi hans. Hið hefð-
bundna leikrit er lokuð heild, áhorf-
andinn er settur andspænis vissum
dramatískum átökum og bíður
spenntur eftir því að sjá „hvernig allt
fer nú“. (Hver lausnin er skiptir
minna máli en að hún sé vel og kunn-
áttusamlega á borð borin, að hún
„leiki sig“!). En Brecht vill hins veg-
ar umfram allt kynna áhorfandanum
málavexti, veita honum innsýn í or-
sakasamhengi hluta til þess að vekja
hann til umhugsunar og gagnrýni á
sínu eigin lífi, því þjóðfélagsskipu-
lagi sem hann býr við o. s. frv. Sú
gamla góða setning — að það nægir
eklci að túlka heiminn, það sem máli
skiptir er að breyta honum — liggur
alltaf á bakvið leikkenningar hans.
Hliðstæðar eru kenningar hans um
(1) samband leikarans ogpersónunn-
ar sem hann leikur og (2) samband
leikara og áhorfenda, svo og barátta
hans gegn sviðsblekkingunni. Hér er
einnig grundvallarmunur á leikhúsi
Brechts og hinu hefðbundna drama-
tíska leikhúsi.
Það síðarnefnda reynir að skapa
þá blekkingu að það sé ekkert leik-
hús, að atburðirnir sem við sjáum á
sviðinu séu í raun og veru að gerast
frammi fyrir augum okkar; leikarinn
kemur fram eins og hann sé raun-
verulega persónan sem hann leikur,
hann „lifir sig inn í hana“, og ef vel
er leikið gerir áhorfandinn það einn-
ig. Epíska leikhúsið hins vegar „segir
frá“, eins og nafnið bendir til, sýnir
atburðina úr fjarlægð; leikarinn má
aldrei renna algjörlega saman við
persónuna sem hann leikur, tilfinn-
ingar hennar eru ekki endilega til-
finningar hans, hlutverk hans er fyrst
og fremst að sýna hegðun hennar.
Brecht er á móti innlifunarleiknum
vegna þess einkum að með því móti
117