Tímarit Máls og menningar - 01.06.1963, Blaðsíða 24

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
er hætt við að áhorfandinn fylgi leik-
persónunni eftir gagnrýnislaust, sjái
ekki lengra en hún og taki því sem
fram fer sem sjálfsögðum og óviðráð-
anlegum hlut. Og slíkt getur sá höf-
undur vitaskuld ekki látið sér lynda
sem sagði tilgang leikhúss síns vera
að hjálpa mönnum til að „gera sér
heiminn meðfærilegan“.
í lok þriðja áratugs aldarinnar
samdi Brecht tvo söngleiki, Túskild-
ingsóperuna og Uppgang og fall Ma-
hagonny-borgar: biturt háð um borg-
aralegt þjóðfélag og tilraun til að gefa
þessu listformi raunsætt þjóðfélags-
legt inntak. Á næstu árum skrifar
hann mörg stutt leikrit sem hann kall-
ar Lehrstilcke — kennsluleikrit. Efni
þeirra flestra er það sama: nauðsyn
þess að breyta heiminum, og til þess
að það megi takast: nauðsyn þess að
fórna öllu — eigin stundarhag, eigin
vilja — fyrir hina sameiginlegu bar-
áttu. Kennsluleikritin eru mikilvæg
fyrst og fremst sem þáttur í þróun
Brechts sjálfs: í þeim er hann að
segja skilið við gainlar tilhneigingar
sínar til anarkisma og sannfæra sjálf-
an sig (og aðra) um nauðsyn verk-
lýðsbyltingarinnar. En þau eru allt
of nakin og abstrakt, persónurnar lít-
ið meira en hugtök. Úr þessum ágöll-
um bætti hann þó fljótt, og fyrir 1933
samdi hann enn tvö leikrit í líkum
stíl, en með lifandi persónum: Móð-
urina (eftir skáldsögu Gorkis) og
Heilaga Jóhönnu sláturhúsanna, bæði
mikil listaverk.
Þann 27. febrúar 1933 kveiktu naz-
istar í Ríkisþinghúsinu í Berlín.
Brecht sá að hverju fór og flýði land
þegar næsta dag. Þar með hófst sú út-
legð sem átti eftir að standa í meira
en hálfan annan áratug. Helztu dval-
arlönd hans þennan tíma voru Dan-
mörk (6 ár; vinir hans hjálpuðu hon-
um til að komast yfir gamlan sveita-
bæ á Fjóni, hesthúsinu breytti hann í
vinnuherbergi), Svíþjóð, Finnland,
Bandaríkin (6 ár; hann reyndi án
nokkurs teljandi árangurs að fá at-
vinnu við að semja kvikmyndahand-
rit í Hollywood; 1947 var honum
stefnt fyrir „óamerísku nefndina“, en
var látinn laus og flaug þegar næsta
dag til Sviss).
Svo þungt áfall sem það hlýtur að
vera fyrir sérhvern rithöfund að geta
ekki haft bein tengsl við líf þjóðar
sinnar og mál hennar, sem er efnivið-
ur verka hans, gildir það þó í tvö-
földum mæli um leikritahöfundinn
sem þarfnast leikhúss til að verk hans
sé fullgert. Þeim mun meira er afrek
Brechts. Þrátt fyrir fj árhagsörðug-
leika, oft beina lífshættu og tíðast án
nokkurrar vonar um að fá leikrit sín
flutt, semur hann á þessum árum sín
beztu verk. Því miður verður hér
upptalningin ein að nægja. Frægust
og e. t. v. fullkomnust eru leikritin
Móðir Courage, Ævi Galileis, Góða
konan frá Sezuan (öll samin í Skand-
118