Tímarit Máls og menningar - 01.06.1963, Síða 45

LÍTIL STEFNUSKRÁ FYRIR LEIKLISTINA
50 Onnur breyting á flutningi leikarans á eftirmyndunum er nauðsynleg,
og hún gerir líka framgang málanna „hversdagslegri“. Eins og leikarinn má
ekki gera áhorfendum þær sjónhverfingar, að ekki hann, heldur hin upphugs-
aða persóna standi á sviðinu, þannig má hann ekki heldur gera þeim þær sjón-
hverfingar, að það, sem fram fer á sviðinu, sé ekki æft, heldur gerist í fyrsta
og eina sinn. Sá greinarmunur Schillers, að kvæðamaðurinn eigi að fjalla
um atburð sinn eins og hann sé fyllilega liðinn, leikarinn um sinn eins og hann
sé einmitt að gerast, er ekki lengur í gildi. Það á að skína út úr öllum hans
leik, að „hann þegar í upphafi og í miðjunni þekki endann", og hann á „þann-
ig frá byrjun til enda að gæta frjálslegrar rósemi“. í lifandi framsetningu á
sviðinu segir hann sögu persónunnar. Allan tímann veit hann meira en hún
og lætur ekki eins og „nú“ og „hér“ sé tilbúningur, borinn uppi af reglum
leiksins, heldur greinir það frá „í gær“ og „hinum staðnum“, en með því móti
getur samhengi athurðanna orðið augljóst.
51 Þetta er sérstaklega mikilvægt, þegar sýnd eru atvik, sem gerast meðal
fjöldans, eða þar sem umheimurinn tekur snöggum breytingum, svo sem í
styrjöldum og byltingum. Áhorfandinn getur þá fengið heildarsýn yfir kring-
umstæðurnar og atburðarásina. Hann getur t. d., á meðan hann heyrir konu
tala, heyrt hana líka í anda tala öðruvísi, segjum eftir nokkrar vikur, og aðr-
ar konur tala einmitt núna öðruvísi annarsstaðar. Þetta væri mögulegt, ef leik-
konan léki konuna eins og hún hefði lifað allt tímabilið til loka og greindi nú,
eftir minni eða af þekkingu á framhaldinu, frá þeim ummælum sínum, sem
mikilvæg voru fyrir þennan tíma, því mikilvægt er í þessu efni, það sem varð
mikilvægt. Að gera persónu þannig framandi sem „einmitt þessa persónu“ og
„einmitt þessa persónu einmitt núna“, er því aðeins mögulegt, að varazt sé að
skapa blekkinguna: að leikarinn sé persónan, og sýningin sé atburðurinn.
52 Með þessu höfum við líka orðið að gefa aðrar blekkingu uppá bátinn:
þá, að einhver mundi haga sér eins og persónan í leikritinu. Úr „ég geri það“
varð „ég gerði það“, og nú hlýtur úr „hann gerði það“ að verða „hann gerði
það, og ekkert annað“. Það er of mikil einföldun að laga athafnirnar eftir
skapgerðinni og skapgerðina eftir athöfnunum; mótsagnirnar, sem athafnir
og skapgerð raunverulegra manna leiða í ljós, verða ekki sýndar með því
móti. Hreyfilögmál þjóðfélagsins verða ekki útlistuð með „óskmyndum“, þar
eð „óhreinindin“ (mótsagnaeðlið) tilheyra einmitt hreyfingunni og því, sem
139