Tímarit Máls og menningar - 01.06.1963, Blaðsíða 48

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
og jafnframt neyðir hann mótleikara sína til að gera sín hlutverk óttaslegin
eða auðsveip osfrv. Til þess eins að veita öllum þessi fríðindi og með því
þjóna sögninni, ættu leikararnir við og við á æfingunum að skipta um hlut-
verk við mótleikara sína, til þess að persónurnar fái hver frá annarri það, sem
þær þarfnast hver frá annarri. En það er líka hollt fyrir leikarana að mæta
persónu sinni í annarra höndum eða öðruvísi mótaðri. I höndum manneskju
af öðru kyni kemur kyn persónunnar skýrar í ljós; í höndum gamanleikara
sýnir hún — tragískt eða kómískt — á sér nýjar hliðar. Framar öllu öðru
festist í leikaranum — þegar hann á hlut að þróun móthlutverkanna eða kemur
að minnsta kosti fram í stað túlkenda þeirra — hið þjóðfélagslega sjónarmið,
sem persóna hans er séð frá og sker úr um svo margt. Herrann er aðeins herra
að því skapi, sem þrællinn leyfir honum það osfrv.
60 Persónuna verður vitaskuld að móta til fulls á óteljandi vegu, áður en
hún hlýtur réttan sess meðal annarra persóna leikritsins, og leikarinn þarf að
festa sér í minni hugboðin, sem textinn vekur með honum í því sambandi.
í reyndinni kynnist hann þó sjálfum sér miklu meira af meðförunum, sem
hann fær hjá persónum leikritsins.
61 Samanlagðar allar þær afstöður, sem persónurnar taka hver gegn ann-
arri, mynda hið svokallaða „gestíska plan“. Líkamastelling, málhreimur og
svipbrigði eru ákvörðuð af þjóðfélagslegum „gestus“: persónurnar skammast,
hrósa hver annarri, fræða hver aðra osfrv. Til þeirra afstaðna, sem menn taka
gagnvart mönnum, heyra þær, sem eru á að sjá algjör einkamál, svo sem
kveinstafir vegna líkamlegs sársauka í veikindum eða trúaráköll. Þvílíkt gest-
ískt tal er oftast harla flókið og mótsagnakennt, svo að það er ógerlegt að
koma því til skila með einu einasta orði, og leikarinn þarf að gæta þess, að
ekkert missi sín, þegar hann, eins og nauðsynlegt er, ýkir styrkleika eftir-
myndarinnan heldur verði allt fyrirbærið kröftugra.
62 Leikarinn nær valdi á persónu sinni með því að fylgja af gagnrýni marg-
földu tali hennar, svo og tali persónanna í mótleiknum og allra annarra per-
sóna leikritsins.
63 Nú skulum við, til að skýra hið gestíska inntak, fara í gegnum upphafs-
atriði nýlegs leikrits eftir mig, Leben des Galilei. Þar eð við viljum einnig
kynna okkur, hvernig ólíkar setningar varpa ljósi hver á aðra, skulum við
gera ráð fyrir, að ekki sé um fyrstu nasasjón af leikritinu að ræða. Það hefst
með morgunþvotti hins fjörutíu og sex ára gamla manns, sem hlé verður á,
142