Tímarit Máls og menningar - 01.12.1966, Blaðsíða 14

Tímarit Máls og menningar
— óbreyttu ástandi — í stað þess að
fara með umboð til að breyta þjóðfé-
laginu. Þingræðið sem þeir hugðust
geta beitt til þess að ná sínum upp-
runalegu markmiðum — að skapa
sósíalískt þjóðskipulag — hefur í
höndum þeirra reynzt ónothæft tæki
til þjóðfélagsbreytinga vegna þess að
valdakerfið í hinum háþróuðu auð-
valdslöndum V-Evrópu hefur ekki
eina þungamiðju, heldur margar
(valdið er polysentrískt). Eftir því
sem dregið hefur úr skorti efnalegra
gæða hefur þjóðfélagið orðið marg-
hreytilegra og sundurleitara að allri
gerð. Ótal félagseiningar og stofnanir
hafa skotið upp kollinum eftir því
sem framleiðsla varnings, tækni-
menntun og gildi hafa aukizt, og af
þeim sökum hefur hið horgaralega
félag styrkzt og mótazt í fastari skorð-
ur. Að sama skapi hefur dregið úr
mikilvægi ríkisvaldsins sem valda-
stofnunar. Þessi þróun auðvaldsþjóð-
félaganna í V-Evrópu hefur haldizt í
hendur við eflingu iðnaðarborgara-
stéttarinnar allt frá 19. öld. Hún
hafði úrslitaáhrif á þróun þessara
þjóðfélaga. Eðli eignaskipunarinnar
og hugmyndafræði einkaframtaksins
á þessum tíma leiddi til þess að hin
ráðandi stétt — eignastéttin — náði
jafn föstum tökum á borgaralegu fé-
lagi og á ríkisvaldinu,bæði með efna-
hagslegum og andlegum umsvifum
sínum. Telja má að í Englandi, for-
ysturíki kapítalismans á 19. öld, hafi
þessi þróun leitt til þess að hið borg-
aralega félag hafi þá þegar drottn-
að pólitískt séð yfir ríkinu. Efl-
ing hins fyrrnefnda á kostnað ríkis-
valdsins skýrir einmitt það að lýð-
ræði frjálslyndisstefnunnar — það
sem oft er kallað hið borgaralega lýð-
ræði — skyldi fyrst rótfestast sem
grundvallar stjórnarfarsregla í Eng-
landi og öðrum löndum V-Evrópu.
Því enda þótt þingræðið léði verka-
lýðsstéttinni og bandamönnum henn-
ar nokkurs fangstaðar á löggjafar-
og framkvæmdavaldi ríkisins, þurfti
eignastéttin ekki að óttast um for-
réttinda- og forystustöðu sína; hún
hafði eftir sem áður kverkatak á
valdastofnunum hins borgaralega fé-
lags: efnahags-, menningar- og upp-
lýsingastofnunum þess. Lýðræðið og
þingræðið var þess vegna í söguleg-
um skilningi einstakur lúxus sem
eignastéttin gat veitt sér áhættulítið.
Sjálfræði borgaralegs félags var
henni pólitísk trygging sem leysti
hana undan þeirri nauðsyn að hyggja
upp gjörræðislegt ríkisvald. Valdið
var ekki allt saman komið í þung-
lamalegri og hátimbraðri ríkisvél sem
nota mætti til þess að umbylta allri
þjóðfélagsskipaninni, svo fremi bylt-
ingarsinnuð öfl næðu tökum á henni.
Það dreifðist um hið þéttriðna og
samslungna net hins borgaralega fé-
lags. Undir þessum kringumstæðum
var lítil hætta á því að þingræði hins
borgaralega lýðræðis hefði bylting-
332