Tímarit Máls og menningar - 01.12.1966, Blaðsíða 110

Tímarit Máls og menningar
eini hluti bókarinnar, sem er eingöngu at-
burð'asaga. Það er mjög vel til fundið að
setja þannig dramatíska frásögn atburða
inn á milli lýsinga á jjjóðfélagsbyggingu,
efnahagslífi og andlegu lífi, og er það í
rauninni aðeins slík frásögn, sem getur
gefið nokkra hugmynd um stórfengleik
þeirra atburða, sem voru að gerast á þess-
um tíma. Hinu er þó ekki að neita, að mér
finnst þetta einna sfzti kafli bókarinnar.
Nöfnin verða of mörg fyrir lengd kaflans
og frásögnin oft full flókin, þannig að það
vantar þá dramatísku reisn, sem atburðun-
um hæfir. Athugandi hefði verið að fórna
ýmsum mannanöfnum og atburðalýsingum,
sem litlu máli skipta, en leggja því meiri
áherzhi á það að ná blæ og stemningu tíma-
bilsins með allýtarlegri lýsingu hinna mik-
ilvægustu atburða (eða atburða, sem ljósi
varpa á þennan tíma og viðbrögð fólksins
sem þátt tók í atburðunum. Nokkrar ágætar
sögur af þessu tagi eru í bókinni, m. a.
sagan um Symmachus og skilmingamennina
(bls. 269)). En þetta hefur kannske enginn
getað gert síðan rómantískir sagnfræðingar
dóu út.
Eg minntist áðan á ýmis vandamál þessa
tímabils mannkynssögunnar. Bók Sverris er
byggð upp á mjög skýran og rökréttan hátt,
en hvernig tekst honum að fjalla um þessi
vandamál?
Það vandamál, sem hann hefur mestan
áhuga á, er hrun Rómaveldis, og verður
honum naumast láð það. Er það skemmst
að segja, að hann bregður mjög skýru Ijósi
á þessa torleystu gátu og er öll frásögn
hans ákaflega skemmtileg og fróðleg. Hann
lýsir bæði þeim þjóðfélagslegu breytingum
og þeim atburðum stjórnmála, sem ollu
hnignun Rómaveldis, og tekur það einnig
til umræðu, að hve miklu leyti Rómaveldi
hafi í rauninni hrunið við innrásir óþjóð-
anna og hvað hafi varðveitzt næstu aldir.
Loks lýsir hann einnig mjög vel uppdrætti
og hægu andláti klassískrar menningar.
Höfundur lýsir einnig ýtarlega sigri
kristindómsins og viðskiptum kristinna
manna við ríkisvaldið, en þó finnst mér
nokkuð á vanta til þess að helztu vanda-
málin í sambandi við sigur kristinnar trúar
yfir öðrum trúarbrögðum og afstöðu henn-
ar til klassískrar menningar séu sett fram
á nógu skýran hátt. Þessu veldur m. a. upp-
bygging bókarinnar. Til þess að geta skilið
vel útbreiðslu og sigur kristinnar trúar í
Rómaveldi, sem frá er sagt í fyrsta hluta
bókarinnar, er nefnilega nauðsynlegt að
þekkja þróun hugmyndaheims og trúar-
hragða íbúa hellenísku ríkjanna og síðar
Rómaveldis, sem ekki er sagt frá fyrr en
í þriðja hluta bókarinnar. Þótt höfundur
drepi á mörg vandamál og reyni að skýra
þau, koma þau ekki nógu vel í 1 jós vegna
þessa klofnings, og heildarsýn yfir þau
vantar. Höfundur bendir reyndar á fjöl-
margt, sem kristin trú hefur hnuplað úr
klassískri heimspekierfð. Hann reynir einn-
ig að skýra sigur kristindómsins með því að
boðun guðsríkis á jörðu hafi mjög höfðað
til allrar alþýðu, en heimspekin hafi verið
stöðnuð orðin og allfjarri lífinu og ný-
platónisminn naumast getað höfðað til
annarra en menntaðrar yfirstéttar. Þetta er
vafalaust hverju orði sannara. En það hefði
kannske verið rétt að athuga hlutina nánar,
vegna þess að kristindómurinn hefur þó
þrátt fyrir allt „valdið slíkum sögulegum
þáttaskilum i þróun Evrópu, að fádæmi
eru“ (eins og höfundur segir um trúmála-
stefnu Konstantíns, en þótt sá morðingi og
dýrlingur hafi voldugur verið, hefði hann
naumast getað mótað menningarsögu Ev-
rópu í meira en 1600 ár, ef ekki hefðu
sterkari öfl verið að verki). Til þess hefði
þurft að bera kjama kristindómsins saman
bæði við eldri heimspeki og þau trúar-
428