Tímarit Máls og menningar - 01.12.1966, Blaðsíða 100

Tímarit Máls og menningar
Atvikunum þóknaðist að haga því
svo að útgáfustarfsemi Lærdómslista-
félagsins bar upp á einhvern dapur-
legasta kaflann í allri landssögunni,
ár móðuharðindanna. Engu að síður
virðist bjartsýni félagsmanna hafa
hitt á óskastund í vissum skilningi.
Meðan Jóns Eiríkssonar naut við
voru allir örðugleikar yfirstignir, og
voru þeir þó margir og margvíslegir
eins og nærri má geta. Ótrúlega
margir virðast hafa reynzt boðnir og
búnir til að leggja ritunum til efni,
en á hinn bóginn munu of fáir ís-
lendingar í senn hafa haft vilja og
getu til að kosta útgáfuna, þó ekki
væri nema með því að kaupa ritin
og greiða þau. En þá kom til bjargar
styrkur frá stjórninni og einstökum
fjársterkum valdamönnum dönskum.
Sjálfsagt má og telja að engir hafi
unnið félaginu í eiginhagnaðarskyni.
Ritstörf hafa lengstum ekki verið
talin launa verð á íslandi.
Þótt íélaginu auðnaðist ekki slíkt
langlífi sem lög þess kváðu á um
(„standi og halldizt um Alldr og
Ævi“), þá auðnaðist því að láta eftir
sig áþreifanlegan vitnisbíurð. Hið
sögulega afrek félagsmanna er prýði-
legt ársrit þeirra, Rit þess (konung-
lega) Islenzka Lœrdóms-Lista Félags,
sem alls kom út í 15 bindum (eða
bindinum eins og þeir sögðu) á ár-
unum 1781-1798, en fyrir árin 1780
—1794. Síðasta bindið var þó aldrei
til lykta leitt, þótt félagið starfaði
áfram í orði kveðnu, unz afráðið var
að afhenda reitur þess Hinu íslenzka
Bókmenntafélagi sem verðugum arf-
taka.
Þau ákvæði laganna sem sögðu að
félagið skyldi styrkja allar greinir
lista og vísinda sem á einhvern hátt
mætti gagna íslandi kunna að þykja
bera vitni um yfirlæti. En þau gáfu
stjórnendunum óneitanlega mikið
svigrúm, og í framkvæmd fór það
svo að hagnýt fræðsla sat alveg í
fyrirrúmi. Var það ofureðlilegt eins
og á stóð. Af höfundatali ætti þó að
mega sjá að furðu margra grasa
kennir á efnisskránni.
Það eru engar ýkj ur að J ón Eiríks-
son var lífið og sálin í útgáfustarfi
félagsins meðan hans naut við. Hann
mótaði eflaust stefnuna og hans á-
hrifum má þakka að svo margir og
mætir höfundar lögðu hönd á plóg-
inn sem raun ber vitni. Eftir fráfall
Jóns fer félaginu ört hnignandi, þótt
það legði ekki árar í bát fyrr en und-
ir aldamótin 1800. Ein ástæða hnign-
unarinnar er sögð hafa verið sú að
höfundar undu illa dómum félagsins
á verkum sínum. Sjálfsagt var að út-
gefendur fengju að velja eða hafna
því sem þeim barst af ritgerðum
(„leturgjördum“ eins og þeir sögðu
oftast). Virðist það og hafa verið lát-
ið gott heita meðan Jóns naut við og
flestir getað unað því að verkum
þeirra væri breytt lítilsháttar, svo
sem að málfari. En þegar ungir stúd-
418