Tímarit Máls og menningar - 01.12.1966, Blaðsíða 112

Tímarit Máls og menningar
„De civitate Dei“ (II, 21) virðist sú skoðun
koma fram, að veraldlegt ríkisvald sé ekki
lögmætt nema stjórnin sé sannkristin, og
heiðin ríki liafi því ekki tilverurétt. Síðar í
sömu bók (XIX, 24) kemur þó í Ijós, að sú
er skoðun Agústínusar, að „ríkisvaldið“ sé
sett af guði til að þjóna tilætlun hans og til-
gangi“, eins og Sverrir Kristjánsson hendir
réttilega á, hvort sem það er kristið eða
heiðið. En af einhverjum undarlegum á-
stæðum steingleymdu hugsuðir miðalda
þessum seinni kafla, en vitnuðu hins vegar
því oftar í fyrri kaflann (II, 21).
Síðasta vandamálinu, sem ég gat um í
upphafi, árekstri og samruna germanskrar
og rómverskrar menningar, eru gerð nokk-
uð misjöfn skil. Höf. lýsir mjög nákvæm-
lega öllum atburðum á sviði hernaðar, en
fjallar ekki eins ýtarlega um ýmsa þá þætti
menningarinnar, sem miklu máli skipta.
Það er t. d. ekki nóg að lýsa Germönum
samkvæmt frásögn Cæsars og Tacitusar,
því að menning þeirra mun hafa breytzt
talsvert á næstu öldum eftir daga Tacitus-
ar. Sverrir bendir að vísu á kenningar
Dopsch um það, að munur á germanskri og
rómverskri menningu hafi farið minnkandi
á síðustu öldunum fyrir þjóðflutningana.
En þetta hefði þurft að ræða nánar til þess
að skýra betur hvað það var, sem torveldaði
þennan samruna. Svo virðist, sem þeir Ger-
manar, sem næst bjuggu landamærum
Rómaveldis, hafi orðið fyrir margþættum
áhrifum frá Rómverjum á síðustu öldum
fornaldar. Verzlun og iðnaður hófst með
þeim í nokkrum mæli og þeir kynntust
sumir hverjir borgarinenningu. A sama
tíma virðist menning sumra hluta Róma-
veldis a. m. k. liafa færzt nær germanskri
menningu. Þegar Rómverjar kynntust Ger-
mönum fyrst, fannst þeim t. d. útlit þeirra
harla villimannlegt. Á 4. og 5. öld höfðu
Rómverjar hins vegar tekið upp á því að
ganga í gallískum klæðum hversdags, en
þau voru mjög svipuð klæðum Germana.
Utlitsmunur Germana og Rómverja var þá
orðinn mun minni en áður og aðallega fólg-
inn í hárgreiðslu, því að Rómverjar gengu
með stuttklippt hár en Germanar með sítt
hár. Sumir telja einnig að landbúnaðar-
tækni Rómverja hafi færzt nær landbúnað-
artækni Germana vegna þeirrar mannfækk-
unar og hnignunar, sem leiddi af óáran
þriðju aldar. Ef þetta er allt rétt, hefur
munurinn á ýmsum germönskum þjóðum
og Rómverjum verið mun minni um 400 en
hann var á dögum Tacitusar, en um leið
hefur sjálfsagt verið orðinn meiri munur á
lifnaðarháttum germanskra þjóða innbyrð-
is (t. d. Gota og Saxa). Þrátt fyrir þetta
hefur enn verið mikill munur á þessum
tveimur þjóðum, bæði á hugsunarhætti
þeirra og lifsvenjum (Germanar voru her-
menn miklir, en Rómverjar voru mjög fam-
ir að týna þeirri list, þegar hér var komið
sögu). 011 þessi atriði krefjast gaumgæfi-
legrar athugunar, bæði til þess að unnt sé
að skilja betur samskipti þeirra þjóða, sem
við áttust á þjóðflutningatímunum, og einn-
ig til þess að meta það, sem Germanar
lögðu af mörkunum til að skapa menningu
fyrri bluta miðalda. Hefði því verið rétt að
verja nokkru rúmi í slíkan samanburð.
Þegar sagt er frá þjóðflutningunum sjálf-
um, hefði mátt bæta því við, að margar
þjóðflutningaþjóðirnar, sem gjarnan er
talað um sem samstæðar heildir, voru í
raun og veru oft harla sundurleitar, eink-
um þær stærstu. Sú þjóð, sem flokkurinn
allur var kallaður eftir, var oft ekki nema
liluti af honum, en í för með henni voru svo
ýmsar aðrar þjóðir og þjóðabrot. Þegar
Þjóðrekur fór til ítalíu með Austgota, voru
í fylgd með honum bæði Gotar og Rygir, og
í Italíu slógust Skírar, Ilerúlar, nokkrir
Alamannar og jafnvel ævintýramenn frá
Norðurliindum í hópinn. Með Vestgotum og
Ilúrgundum virðast liafa verið menn af
'v
430