Tímarit Máls og menningar - 01.06.1968, Side 62

Tímarit Aláls og menningar
ekki að brosa; og hún horfir á þig spyrj-
andi í þessari eyðimörk. Mormón. En barni
hlýnar ekki að halla sér að rifjahylkinu í
kallmanni ... Nú geingurðu leingi einn yf-
ir eyðimörkina með telpuna þína á hand-
leggnum. Þángaðtil eina nótt þú finnur að
hreyfíngin er liðin úr þessum litlu beinum
í froslinu. Sá maður er mormón. Þú grefur
hana með höndunum í sandinn og setur
lienni krossmark úr tveim stráum, sem
fjúka burt um leið; hann er mormón —
(bls. 55—56).
Hér er mælt af miklum hita og
byggt á hinni furðulegu göngu ntor-
móna yfir meginland Ameríku laust
fyrir miðja síðustu öld, á flótta und-
an ofsóknum til að leita hælis fyrir
trú sína. Orðin hljóma hins vegar
næsta illa í munni þess er hér mælir
þau; Þjóðrekur er að öðru leyti
hörkutól með skrúðlaust rnálfar. Það
virðist óneitanlega vera skáldið sjálft
sem hér talar svo að segja á sjálfs sín
vegum fyrir munn einnar af skáld-
sögupersónum sínum. Sams konar
fyrirbæris verður stundum vart í öðr-
um verkum Halldórs, einkum þegar
tilsvör fá á sig lýrískan blæ. Oft er
þá um að ræða, svo sem í tilvitnun-
inni hér á undan, atriði er mynda
niðurlag eða hápunkt einhvers kafla.
Hvað sem því líður: Þjóðrekur-Hall-
dór ræðir um að fórna öllu fyrir á-
kveðna hugmynd eða hugsjón, hætta
öllu.
Halldór hefur sjálfur gefið fróð-
lega skýringu við Paradísarheimt,
ekki hvað sízt með skírskotun til
hinna tveggja áðurgreindu tilvitn-
ana. Skýringin var upphaflega rituð
á ensku, með fyrirsögninni The
Origins oj Paradise Reclaimed, í sam-
bandi við ameríska útgáfu verksins í
Nevv York 1962. Ég fer þó hér eftir
hinni íslenzku útgáfu greinarinnar er
síðar birtist, þar sem hún á vissum
stöðum gefur ef til vill ákveðnari og
vafningalausari mynd af hugmyndum
höfundar.
„Margir meðal okkar,“ segir hann
í upphafi, „trúa að einhverju leyti á
fyrirheitna landið þar sem sannleiki
ríkir og fögnuður býr. Og jafnvel
þeim sem ekki trúa beint á landið
sjálfir finst dásamlegt til þess að vita
að aðrir skuli gera það“:
Þetta land er ekki umfram alt af heimi
landafræðinnar þó landafræði geti stundum
samræmst því. Dásamlegast af öllu er
samt að sannleikur þess er ofar staðreynd-
um, þó til séu þær staðreyndir sent sam-
rýmast lionum. Má vera að luigmyndin um
þetta pláss sé ein sú grundvallarhugmynd
sem er innborin mannkyninu (Upphaf
mannúðarstefnu, bls. 235).
Umfram allt er það „sérstök teg-
und raunsæisrnanna, sem vant er að
kalla hugsjónamenn“ sem sífelldlega
leitast við „að koma þessunt draumi
saman og heim við landafræðina og
reyna að beygja staðreyndirnar undir
sannleik hans.“ Fyrirheitna landið
kallar ómótstæðilega á hina trúuðu
og kemur þeim til að bjóða byrginn
hvers konar vosbúð á leiðinni þang-
52