Tímarit Máls og menningar - 01.06.1968, Blaðsíða 63

Halldór Laxness á krossgötum
að. Kannski kemur í ljós á leiðar-
enda að þetta er rétt sæmilegur stað-
ur eða að minnsta kosti þolanlegur,
jafnvel á mælikvarða staðreyndanna:
Væri hinsvegar ekki svo, datt aungvura
sönnum trúmanni í lifandi hug að viður-
kenna brest á neinu í fyrirheitna landinu;
ö]lu sem varð á vegi þeirra tóku þeir sem
sönnun fyrir þeim stórasannleik sem er lyk-
ill hamíngjunnar. Raunir og slys, basl og
volæði kníuðu þeir milli sín með þrætu-
bók uns þetta ástand var orðið þeim skilj-
anlegt afsakanlegt sjálfsagt og altaðþví
ákjósanlegt, og hlógu að óhægindum fyrir-
lieitna landsins einsog þau kæmu ekki mál-
inu við. Nokkrir börðu höfðinu við stein-
inn og þverneituðu tilvern mótstæðilegra
hluta í fyrirheitna landinu. Staðreyndir
skiftu hér aungvu máli. Þeir sem voru eitt-
hvað veikari í trúnni fóru ef til vill að bera
sig upp eða jafnvel hreyfa andmælum;
þeim var sagt að hypja sig fljótt heim aft-
ur á þann stað þaðan sem þeir voru komnir
— þó allar brýr væru reyndar brotnar að
baki þeim. Nokkrir höfðu sig á brott þegj-
andi svo lítið bar á, til þess að trufla ekki
annað fólk og spilla hamíngju þess (bls.
236).
Þessu næst minnir Halldór á að
hann hafi þegar drengur í skóla lesið
söguna um Eirík á Brúnum, og hafi
hún komið upp í hug hans á nýjan
leik er hann í fyrsta sinn stóð and-
spænis musterinu og tabernaklinu í
Salt Lake City haustið 1927. Hann
tók að hera saman örlög íslenzka
bóndans við veruleikann. Efnið leit-
aði síðan á hann í þrjátíu ár án þess
honum tækist að koma því saman í
bók. Of mörg sjónarmið og smáatriði
leiddu hann í gönur, var stundum ó-
viss hvað hann ætlaðist fyrir og hvað
sagan í raun og veru fjallaði um.
Honum virtist sjálft aðalatriðið —
fyrirheitna landið — aldrei komast í
brennipunkt. Síðan fylgir kafli um
nauðsynlega forsendu þess að geta
skrifað sannfærandi einmitt um þetta
efni. Þetta er persónuleg yfirlýsing
sem kemur lesandanum til að leggja
við hlustir:
Satt hest að segja held ég aff til þess
liægt sé að setja sæmilega bók saman um
fyrirheitna landið, þá verði sá sem það ger-
ir að liafa leitað þessa lands sjálfur, og helst
fimdið það. Hann verður að minstakosti
að þekkja úr lífi sjálfs sín alla málavöxtu
sem varða slíka stefnu hugarins; hanií
verður að hafa lagt einhverntíma í pila-
grímsferðina sjálfur; ferðast yfir höfin
sjálfur á farrými sem hæfir tignarstiga
kvikfénaðar, geingið á sjálfs fótum yfir
eyðimörkina miklu, að minsta kosti í and-
legum skilningi, og slíkt hið sama barist í
þeim stöðugum orustum, ýmist innra með
sér eða útávið, sem nauðsyn er að heya ár
og síð um Landið til að eignast það. Að
upphafi ferðar sinnar vitnar pílagrímurinn
í eldmóði æskunnar um drottin og lofar
hann fúslega. En leiðina verður hann að
finna sjálfur. Menn þreifa sig áfram í frum-
skógum hugmyndanna sem bækur verða
aldrei nógu þykkar til að útskýra. Stundum
rekst maður inní aungstræti og verður að
snúa við, ef maður er þá ekki sokkinn í
kviksindi þar sem björgun er ógerleg nema
fyrir kraftaverk eða tilviljun. En þar kemur
að vegfarandinn er staddur í ofurlitlu túni
þar sem enn standa rústir af gömlum bæ;
og hann fer hálfpartinn að kannast við sig
53