Tímarit Máls og menningar - 01.06.1968, Page 88

Timarit Máls og menningar
lausir, þó hann sé kanski miklu frum-
legra leikritaskáld en við báðir til
samans“ (bls. 77).
Hvaða gömul frænka sem er eða
pokaprestur eða gehæmráð er betur
til þess fallinn en Shakespeare að
vanda um fyrir fólki
og setja því lífsreglurnar. Ætli það færi
ekki að vandast málið fyrir einhverjum ef
ltann ætti að fara að lifa eftir Hamlet eða
Macbeth, eða til dæmis í samræmi við
Lears konungs raunir? Eða skulum við
segja Brennunjálssögu og Grettlu! (bls.78).
f>að er einkennandi að leitað skuli
til Islendingasagna einnig í þessu
sambandi, nú sem fyrirmynd mann-
lýsinga án siðferðilegra vegpresta.
Varla er unnt að halda því fram að
Halldór leggist mjög djúpt í umræðu
sinni um skáldsagnalist og leikritun.
Þolgæðisleg nákvæmnisumræða er
honum yfir höfuð ekki að skapi. Aft-
ur á móti nær hann oft með hvassyrð-
um sínum að varpa sterku ljósi á
meginatriði málsins, óvænt og eggj-
andi. Skoðun hans á fagurfræðilegum
vandamálum er reyndar miklu flókn-
ari en virðast kann. Þannig virðist
röksemdafærslan um boðflennuna
Plús Ex ef til vill dálítið einföld. En
innst inni er Halldór þess vel með-
vitandi að rithöfundur getur aldrei
hlaupið af sér eigin skugga: hann er
óhjákvæmilega nálægur í öllu sem
hann skrifar, hversu „hlutlasgt“ eða
„ópersónulegt“ sent það annars kann
að virðast. Strangt tekið er það eig-
inlega bara í formlegum og tæknileg-
um skilningi sem hægt er að tala um
Plús Ex sem meira eða minna lifandi
þátttakanda í skáldverki. Þegar í Vef-
aranum mihla jrá Kasmír hafði sögu-
hetjan Steinn lýst því yfir að hann
hefði „næga reynslu til þess að vita,
að það er ómögulegt að skálda nema
um sjálfan sig“ (bls. 317). Og í
greininni lýkur Halldór hugleiðing-
um sínum um Plús Ex með eftirfar-
andi spurníngum:
Sé P. E. ofaiikið í skáldsögu, er þá ekki
skáldsögiinni ofaukið í bókmentum yfir-
leitt? Spurníngin, þannig orðuð, leiðir
reyndar fljótt útí fjarstæðu. Væri þá kan-
ski réttara að orða liana öfugt, og spyrja
almennt: er höfundurinn ekki eini maður-
inn sem máli skiftir, svo í skáldsögu sem
öðriim hókuiii? Og var ekki svo í fornsög-
ununi líka, þegar öllu er á botninn hvolft?
tbls. 74—75).
Eftir að hafa á þenuan hátt snúið
við blaðinu og sýnt fram á skilning
sinn á hversu margþætt þetta vanda-
mál er, þá snýr hann aftur að megin-
atriði röksemdafærslunnar. Hvað sem
öðru líður hefur Halldór gefið lýs-
ingu á núverandi skáldskaparfyrir-
rnynd sinni með ótvíræðum hætti.
Eins og ljóst er fær hún ekki livað sízt
svip af mikilli áherzlu á listrænt
taumhald og sjálfsaga. Það er ekki út
í bláinn að hvað eftir annað er rætt
um „sjálfsafneitun“ (bls. 76) höfund-
ar og „persónulegt jóga“ (bls. 69, 79)