Tímarit Máls og menningar - 01.07.1982, Síða 79

Ljtíflingar og fleira fólk
Loks kemur síðasta prófunin, fríður og fallegur huldumaður sem
reynir að fara undir fötin hjá henni. Gefi hún huldubörnunum bita eða
kertisstúf, sitji sem fastast við sína bók meðan gestirnir borða og
skemmta sér og verjist allri áreitni mannsins fer allt vel. Enginn gerir
henni mein og þegar fólkið fer skilur það eftir forláta kvenbúning, skart
eða a. m. k. efni í pils, eða móðir barnanna og eiginkona kvennamannsins
færir henni þetta fyrir að hafa verið góð við börnin en ekki manninn.
Stundum lýkur sögunni með því að vegur stúlkunnar vex af þessu
öllu og nýju fötin hressa upp á útlitið svo hún fær gott gjaforð og
verður hin mesta gæfukona. Oftar er þó endurtekning á sama munstri
með öfugum formerkjum, þ.e. hin vonda móðir olnbogabarnsins eða
húsmóðir vinnustúlkunnar reynir að ná frá henni gersemunum og
heimtar svo að vera heima næst. Hún fer hins vegar öfugt að, nennir
ekki að sópa, ber frá sér barnungana, gengur í dansinn með
huldufólkinu og/eða liggur marflöt fyrir huldumanninum. Þetta kann
ekki góðri lukku að stýra, því í gleðinni lærbrotnar hún eða verður ær,
og höndin sem barði börnin og klappaði huldumanninum visnar eða
verður altekin óþolandi kvölum sem leiða hana að lokum til dauða.
Uppeldishlutverk þessara sagna er augljóst, sérstaklega að því er
varðar stúlkurnar, enda greinilega stórum vandasamara að vera kona.
Karlinn á að vera klókur og harður í horn að taka og reiðubúinn að taka
dálitla áhættu. Konan á hins vegar að vera hlýðin og óvirk, barngóð og
þrifin, vinnusöm, guðrækin og skírlíf og frábitin öllu hoppi og híi, en
þá getur hún líka endað sem biskupsfrú. Um það er eitt dæmi í
sögunum.
Hugmyndafræði kirkjunnar skín þarna alls staðar í gegn, áhersla
hreintrúarstefnunnar á alvörugefni og vinnusemi og fordæmingu allrar
gleði, næst kynlífi eru dansiböll það versta sem ung stúlka getur látið
hafa sig í. Refsing vondu kvennanna leiðir líka óhjákvæmilega hugann
að þeim boðskap ritningarinnar að ef auga þitt hneykslar þig þá skuli
rífa það út, ef hönd þín hneykslar þig þá höggva hana af.
En það má líka líta á söguna frá annarri hlið, sem draum fátækrar og
kúgaðrar stúlku sem veit með sjálfri sér að hún er bæði fallegri, betri og
siðsamari en hinar sem yfir hana eru settar, uppáhaldsheimasætan,
móðirin eða húsfreyjan. Hún þarf bara að fá tækifæri til að sýna hvað í
henni býr og falleg föt til að útlit hennar fái að njóta sín. En þar þarf
eitthvað yfirnáttúrlegt að koma til. Vinnukonur höfðu oftar en hitt
engin laun önnur en fæði og húsnæði auk nauðsynlegustu ígangsklæða
325