Tímarit Máls og menningar - 01.07.1982, Síða 87

Ljúflingar og fleira fólk
jafnframt ein þeirra sem leggja mesta áherslu á átökin, kúgunina og ekki
síst uppreisnina. Dæmi um það eru orð húsfreyju þegar bóndi hennar
neyðir hana til að kyssa gestinn: „I flestu sýnir þú að þú metur mig
lítils, fyrst í því að þú tókst við mönnum þessum að mér fornspurðri og
nú aftur þar sem þú vilt þröngva mér til þess að minnast við þá. En ekki
fyrir það, ég skal hlýða, en þú skalt fyrir sjá því þar á ríður líf mitt.“ Svo
snarast hún inn, kyssir gestina og springur af harmi.
Þessi ræða er lengri en venja er í þjóðsögum og ekki líkleg til að
geymast lengi orðrétt. Trúlegra er að húsfrú Helga hafi lagt konunni
hana í munn. Ef svo er sýnir það að hún hefur átt auðvelt með að setja
sig í hennar spor þó yfirstéttarkona væri.
Hin gerðin heitir Selið og er skráð orðrétt „eftir handriti Jóns
Þórðarsonar," en sá mun okkur kunnugri undir nafninu Jón Thor-
oddsen. Hann hefur augljóslega samið hana algjörlega upp því stíllinn
er gjörólíkur því sem gerist í þjóðsögum og sagan eins og kafli úr
rómantískri skáldsögu. Það sem húsfrú Helga leggur áherslu á er flest
horfið með öllu.
I upphafi er hástemmd lýsing á náttúrunni kringum selið og síðan
fyrsta fundi hjúanna, huldumaðurinn heldur ræðu um ástina og stúlkan
„vissi ekki fyrr en hún lá í faðmi hans og ástin sem hún hafði áður gert
sér einungis daufa hugmynd um hafði nú gagntekið hjarta hennar.“ Svo
er farið fljótt yfir sögu, sagt að hann hafi heimsótt hana oftar og svo
hafi farið að hún hafi átt barn í selinu, hann tekið það með sér. Síðan er
hlaupið yfir 12 ár og byrjað aftur á nýrri náttúrustemmningu, það er
laugardagskvöld, „sólin að renna til viðar og sló gullroða á jaðrana á
skýjabólstrunum.“ Húsfreyja situr úti á hlaði með bónda sínum, þau
ræða um veðurútlitið og kalla hvort annað „hjartað mitt“ og „góðan
mín.“ Þá birtast huldumennirnir, hún hleypur í bæinn og vill ekki tala
við þá. Næsta morgun er kirkjuferð og bóndi kemst að því að kona
hans hefur ekki kvatt gestina. „Farðu þá heim aftur elskan mín og
gerðu það,“ segir hann. Hún fer að gráta og segir að þessa muni hann
iðra, snýr heim og springur af harmi eins og hinar. Þetta er allt og sumt
sem eftir er af kúgun eða átökum, hvergi er minnst á föður hennar né
tildrög að hjónabandinu. Kvennasamstaðan er líka dottin út, engar
aðrar konur eru í sögunni, sonurinn kemur upp um leyndarmálið sem
faðir hans hefur sagt honum.
Hér höfum við því gott dæmi um þann mun sem er á þjóðsögunni og
hinum eiginlegu bókmenntum tímabilsins. Jón er á valdi rómantísku
333