Tímarit Máls og menningar - 01.02.1984, Síða 62

Tímarit Máls og menningar
sagna. Getur manni virst af skrifum Sigurðar að hann vilji þakka Islending-
um Njálu og Eglu en kenna það erlendum áhrifum (þýddum afþreyingar-
bókmenntum) þegar sagnaritun hrakaði á 14. öld. Sigurður segir að góð
sagnfræði rati milliveg milli þess að segja aðeins sannleikann og þess að segja
allan sannleikann. Hinn sanni vísindamaður velji úr aragrúa staðreyndanna.
I bókinni um Snorra Sturluson koma fram fleiri athyglisverðar hugmynd-
ir, t. d. varðandi hámenningu og lágmenningu. Alþýðan vildi hlusta á
stjúpmæðrasögur og ævintýri, en konungar á konungasögur og Islendinga-
sögur, sem voru verk eftir og fyrir höfðingja (sbr. Snorri Stnrluson 1973 (2.
prentun), 201). Sigurður bendir í þessu samhengi á það hlutverk bókmennta
að uppfylla óskir; sá fátæki vill lesa um ríkt fólk og láta sig dreyma um auð.
Með þessum hætti opnar Sigurður augu manna fyrir stéttasamhengi forn-
bókmennta án þess að hann dragi þó frekari ályktanir af því sjálfur.
Merkur þáttur í rannsóknaraðferð Sigurðar Nordal var að hann vildi
ganga lengra en hin ríkjandi textafræði hafði gert. I bók sinni um Völuspá
(1923) segir hann að textaskýringar séu að ýmsu leyti dapurleg íþrótt af því
að þær fjalli venjulega um þýðingarlitla og torskilda staði í textanum. Þá
gleymist aðalatriðin. Að dómi hans lýsir það skammsýni og hugleysi er
textaskýrendur ætla öðrum að finna „andann“ í verkinu: „Svo framarlega
sem menn fara að fást við andlega hluti, eiga þeir ekki að nema staðar fyr en
að andanum er komið“ (13). Bendir þetta til að Sigurður hafi verið undir
áhrifum frá menningarsagnfræði Þjóðverja, enda vildi hann að textinn væri
kannaður í samhengi við menninguna sem lífræna heild. Tók hann þá einnig
tillit til sálfræðilegra þátta og félagslegra að nokkru. Góð dæmi um þetta eru
hugleiðingar hans um átök trúarviðhorfa í Sonatorreki Egils Skallagríms-
sonar (Skírnir 1924) og kenningin um að Sturlungaöld hafi verið siðferðis-
legt millibilsástand milli heiðni og kristni (Snorri Sturluson, 216). Á hinn
bóginn notaði hann einnig rittengslafræði (sbr. innganginn að Eglu) og
hafði mikinn hug á traustri textafræðilegri undirstöðu.
Islendingasögur voru fyrir Sigurði Nordal ákveðin fullkomnun sem mæla
varð aðrar bókmenntir við. Að sögn hans skrifuðu fornu meistararnir „ekki
í neinum tilgangi, aðeins af því að fræðagildi og listargildi efnisins heillar
þá“ (Snorri Sturluson, 219). Sigurður tekur sem dæmi um „aukatilgang" að
föðurlandsmetnaður skíni í gegn hjá Saxa og fjálgleikurinn skyggi á ræður
presta; en Islendingasögur komi hreinar og beinar fyrir, búningur þeirra sé
nærskorinn eins og á íþróttamanni.
Honum er mest prýði í líkamsvexti sínum, og eins vildu sagnaritararnir láta
efnið sjálft tala. Eðli hins sundurlausa máls er réttlæti og hófsemd, og það er
hvergi ómengaðra en í íslenzkum sögum.
52
J