Tímarit Máls og menningar - 01.06.1987, Blaðsíða 7

Fyrir fjörutíu árum
lög urðu fyrri til að ná í bækur og höfunda sem Mál og menning hafði
haft hug á að gefa út. Félagsgjöldum var alla tíð haldið í lágmarki, svo að
félagið safnaði aldrei veraldarauði og hafði því ekki bolmagn til stórra út-
láta í samkeppni við fjársterkari fyrirtæki. Félagatalan hafði þó haldist
nokkurn veginn í föstum skorðum — var lengst af 5—6 þúsund — en útgáfa
annarra bóka var sveiflukenndari.
Vitaskuld var það mikil bjartsýni, að ég ekki segi glannaskapur, af
mér að taka tilboði Kristins um að leysa hann af hólmi. En Kristinn bjó
yfir meiri sannfæringarkrafti en aðrir menn. Ég hafði að vísu nokkra
reynslu af því að umgangast prentsmiðjur og lesa prófarkir, ásamt rit-
stjórn Fróns á stríðsárunum í Kaupmannahöfn, og má vera að Kristinn
hafi helst talið mér það til gildis. Hinsvegar var ég orðinn ófróður um
flesta hluti hér heima eftir tuttugu ára dvöl í Kaupmannahöfn og algert
sambandsleysi stríðsáranna. Auk þess hafði ég hvorki þá né síðar neitt vit
á fjármálum eða bókhaldi. I þeim punkti var ég reyndar ekki með öllu
fjarlægur stofnendum Máls og menningar, en um þá lét Kristinn svo um
mælt löngu síðar: „Ætli við höfum kunnað nóg í reikningi."
Mér varð það til bjargar að Kristinn var enn í Reykjavík fyrsta misser-
ið mitt heima. Bæði hafði hann undirbúið sitthvað sem út skyldi gefið
og eins gat ég sífellt sótt til hans ráð og úrlausnir á ýmsum vanda. Eins
var Einar Andrésson mér óbilug stoð og stytta í öllum praktískum mál-
um, vissi allt um rekstur félagsins, þekkti nær alla félagsmenn í Reykja-
vík og kunni skil á óteljandi hlutum sem ég var alls ófróður um. Án
þeirra bræðra hefði fleira farið í handaskolum fyrir mér en raun varð á.
Ég átti vissulega margt ólært og æði margt kom mér á óvart, enda
komu ný vandamál bráðlega til sögunnar. Þegar kom fram á árið 1947
fór að harðna á dalnum í gjaldeyrismálum. Strangri skömmtun á erlend-
um gjaldeyri var komið á og sækja varð um hverja hungurlús í erlendri
mynt. Þetta kom sér afarilla fyrir Mál og menningu þar sem félagsbæk-
urnar voru prentaðar í stóru upplagi, en sá gjaldeyrir sem prentsmiðjur
fengu til pappírskaupa var skorinn svo við nögl að þær treystu sér yfir-
leitt ekki til að prenta félagsbækurnar nema því aðeins að félagið útveg-
aði pappír í þær. Þetta kostaði látlaust arg og nudd í gjaldeyrisyfirvöld-
um, sem ekki voru sérlega stimamjúk eða viðbragðsfljót, enda tafði
pappírsskortur oft útkomu félagsbóka mánuðum saman.
Þessar hömlur komu líka niður á bókabúðinni, því að nær enginn
gjaldeyrir fékkst til kaupa á erlendum bókum, jafnvel ekki til greiðslu á
5