Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Side 14

blóð, garnir og hausa — og oft með miklu
meiri tilþrifum en við eins og kom í ljós
þegar Arafat bauð Steingrími uppá heila-
stöppuna úti í eyðimörkinni.
Jaðarmenningarþjóðir benda líka oft á að
þær séu á mörkum hins byggilega heims og
þvf miklu harðgerðari og merkilegri en aðr-
ar þjóðir. Islendingar hafa til dæmis haldið
því á loft sem sérkenni íslenskrar menning-
ar að hér hafi verið barist sérstaklega hart
við að halda aðsteðjandi ógn náttúrunnar
frá manninum. En menning mannsins snýst
einmitt um slík átök. Menn greina sig frá
náttúrunni með því að byggja upp eitthvað
sem hefur sjálfstætt gildi og mótar hugsun
þeirra um veruleikann umhverfis, túlkar
hann eða kemur reglu á óreiðuna, til dæmis
með sögum, myndum, borgum eða einstök-
um húsum. Við kjósum að leita skjóls innan
þeirra vamarmúra sem menningin reisir og
það heitir að lifa í mannlegu samfélagi.
Sérstaða okkar í baráttu við óblíð náttúm-
öfl er líka stórlega ofmetin. Fyrir tækniöld
vom ytri aðstæður á meginlandi Evrópu
ekki síður óblíðar en á Islandi. Drepsóttir
herjuðu stöðugt og ógnuðu borgríkjum
(sem gat einnig orðið kveikja listsköpunar
eins og á Ítalíu hjá Boccaccio í Decamer-
one), vetur vom víða kaldir og miklu kald-
ari en í mildu golfstraumsloftslagi íslands,
menn voru hræddir við óreiðuna í skóg-
inum utan við menninguna, styrjaldir
gengu yfir þjóðimar og hættan á uppskem-
bresti vofði yfir.
Sú hugmynd að menning snúist um að
verja menningarsvæði gegn ásókn lífshásk-
ans fyrir utan e'r sú sama og kemur fram í
heimsmynd norrænna goðsagna. Menn og
æsir standa saman innan Miðgarðs sem um-
lykur menningarsvæði þeirra en fyrir utan
er óvinurinn í líki jötna.
Sú hugmynd að menning
snúist um að verja menn-
ingarsvœði gegn ásókn lífs-
háskans fyrir utan er sú
sama og kemurfram í heims-
mynd norrœnna goðsagna.
Menn og œsir standa saman
innan Miðgarðs sem umlykur
menningarsvæði þeirra en
fyrir utan er óvinurinn í líki
jötna.
Þessa afstöðu má auðveldlega heimfæra
uppá jaðarmenningu Norðurlanda og taka
dæmi af Islandi. A þessari öld hafa oft verið
reistir múrar utan um íslenska menningu og
menn hafa haldið að hún gæti hfað ein og
óstudd. Menningarvemdarar hafa viljað
byggja múr utan um ímyndaða, hreina ís-
lenska menningu og ákveða sjálfir hvað
bærist hingað af erlendum menningar-
straumum. Til dæmis var Halldór Kiljan
Laxness ofsóttur af íslenskum mennta-
mönnum á fyrri hluta aldarinnar fyrir að
skrifa Vefarann mikla frá Kasmír í útlensk-
um stíl og bijóta þannig múrana utan af
íslenskri menningu og opna leið fyrir al-
þjóðlega hugsun til íslensks almennings.
Reynsla goðsagna og okkar sögu sýnir að
samskipti yfir múrana frjóvga menninguna
og koma henni á hreyfingu. Loki er til
dæmis ekki af ætt Ásanna en með því að
flytja hann utan úr óreiðunni inn til goðanna
er miklu fjöri hleypt í goðlífið. Hann kemur
illindum og deilum af stað sem jafnframt
eru efni í sögur og gefa lífinu lit. Ferðir Þórs
12
TMM 1990:4