Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Blaðsíða 79

Gekk þá Sturla aftur í lyftingina og
kvaddi konung og drottninguna.
Konungur tók kveðju hans lágt en drottn-
ing vel og léttilega. Bað drottning hann
segja þá sömu sögu er hann hafði sagt um
kvöldið.
Hann gerði svo og sagði mikinn hluta
dags sögu. En er hann hafði sagt þakkaði
drottning honum og margir aðrir og þóttust
skilja að hann var fróður maður og vitur.
En konungur svarar engu og brosti að
nokkuð svo.1
Huldar saga er ekki varðveitt en af Sturlu
þætti virðist mega ráða að tröllkonusaga
þessi hafi verið vel þekkt. Hún hefur verið
alllöng í þeirri gerð sem Sturla fór með og
hann hefur átt þátt í henni. Sagan er talin í
hópi fornaldarsagna en tvíbent orðalag
þáttarins hefur valdið því að fræðimenn eru
ekki á einu máli um hvort Sturla hafi mælt
hana af munni fram eða lesið hana af bók.
Verður varla skorið úr því hvort réttara er.
Hins vegar má af líkindum fara nær um efni
sögunnar en gert hefur verið.
í bókinni Saga og samfund nefnir Preben
Meulengracht Sprensen í svigagrein að
Huld tröllkona í sögu Sturlu gæti hafa verið
sú sama og Huld seiðkona eða völva í frá-
sögninni um Vanlanda og Vísburí Ynglinga
sögu Snorra Sturlusonar.3 En tröllkona get-
ur merkt hvorttveggja, óvætti og fordæðu.4
Hér á eftir er ætlunin að færa rök að því að
Preben Meulengracht Sprensen eigi koll-
gátuna um efni Huldar sögu.
Sturlu þáttur er aðeins í þeirri gerð Sturl-
unga sögu sem varðveitt er í Reykjarfjarð-
arbók (og afritum hennar) og mun ekki hafa
verið í frumgerð samsteypuritsins. Þáttur-
inn hefur líklegast aldrei verið til sérstakur
heldur frá upphafi verið eins konar fram-
hald af æviþætti Sturlu Þórðarsonar í Þor-
gils sögu skarða.5 Eins og þátturinn er varð-
veittur segir hann frá u.þ.b. tuttugu síðustu
æviárum Sturlu sagnritara. Þó snýst hann
aðallega um atburði sem gerðust 1263:
brottför Sturlu frá íslandi í kjölfar skæra
milli Hrafns Oddssonar og hans, óþokka
þann sem Noregskonungar höfðu á Sturlu
og hylli þá sem hann ávann sér í konungs-
garði eftir að Magnúsi Hákonarsyni varð
ljóst hvern mann hann hafði að geyma.
Þótt Sturlu þáttur muni að meginhluta
ritaður ekki alllöngu eftir að atburðir hans
áttu sér stað og sá sem það gerði hafí verið
nákominn Sturlu og jafnvel að einhveiju
leyti farið eftir sögu hans sjálfs breytir það
ekki því að ffásögnin fylgir ákveðnu
mynstri eins og Joseph Harris og Preben
Meulengracht Sprensen hafa bent á.6 At-
burðir úr raunveruleikanum hafa verið
færðir í hefðbundinn frásagnarbúning. Frá-
sagnarmynstrið hefur verið eins konar
skilningsgrind höfundarins. Þetta er sagan
um ferðalanginn sem fer að heiman til að
sýna og sanna hver hann í raun er og hverfur
heim aftur meiri maður en áður.
Eins og Joseph Harris hefur sýnt fjalla
frásagnir um utanfarir Islendinga á mið-
öldum (utanfararþættir) gjaman um við-
skipti þeirra við konunga og jarla, einkum
þó Noregskonunga, óvild þá, niðurlægingu
eða afskiptaleysi sem þeir mæta í konungs-
garði og einurð þeirra í að gera sig gildandi
sem endar með því að konungur virðir þá
að verðleikum. Er þá takmarki Islendings-
n
ins náð. Samkvæmt Sturlu þætti neyða
andstæðingar Sturlu hann til utanfarar og
afflytja hann við konung. Hann er fjárvana
og niðurlægður þegar hann kemur á fund
konungs og verður fyrir reiði hans. En með
aðstoð konungsráðgjafa og drottningar
TMM 1990:4
77