Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Blaðsíða 91

Breton hélt strax árið 1936 erindi sem
nefndist því skýra nafni, Sannleikurinn um
Moskvuréttarhöldin. Hann hafði samband
við Trotskí árið 1938 og saman rituðu þeir
Fram til óháðrar byltingarlistar (Pour un
art révolutionnaire indépendant). Þetta varð
ein síðasta tilraunin til þess að sameina með
formlegum hætti súrrealisma og þjóðfé-
lagslegar byltingarhreyfingar.
í upphafi stríðsins tókst Breton að komast
úr landi og flúði til New York og stofnaði
þar tímaritið VW og var þar í miklu sam-
bandi við menn eins og Marcel Duchamp
og kynnti súrrealismann með ýmsum hætti.
Þar skrifaði hann drög að þriðju stefnuskrá
súrrealismans (1942). Hann flutti aftur til
Frakklands eftir stríð og stóð þar eins og
víða annars staðar fyrir súrrealískum sýn-
ingum og gaf út fjöldann allan af tímaritum
og var gjaman nefndur súrrealistapáfmn
enda persónugervingur hreyfíngarinnar.
Enn var hann duglegur að uppgötva og
hvetja ungt fólk til dáða. Hann tók oftlega
afstöðu í þjóðmálum og var til dæmis einn
helsti hvatamaður að Ávarpi 121 árið 1960,
en það var áskorun hundrað tuttugu og eins
menntamanns til hermanna að neita að taka
þátt í Alsírstríðinu.
Breton lést árið 1966. Tveimurárum síð-
ar var maíuppreisnin í Frakklandi, sem
hefði ugglaust verið gamla manninum
mjög að skapi, en gerð hefur verið rannsókn
á því í hvem var mest vitnað í veggjakroti í
París í maí ’68 og reyndist André Breton
hafa vinninginn.
Súrrealistar lögðu mikla áherslu á starfsemi
dulvitundarinnar (sbr. áhuga Bretons á
Freud, sem snemma kom fram) og reyndu
að kanna hana með ýmsum ráðum, ósjálf-
ráðri skrift, dáleiðslu, með því að virkja
tilviljanir (ýmiss konar leikir nýttir í því
sambandi), með ósjálfráðu reiki um borgir
í leit að hugljómandi tilviljunum og svo
framvegis. Allt er þetta gert í því skyni að
komast nær kjama hlutanna og reynt er að
vinna gegn öllum hömlum og bælingu sam-
félagsins. Súrrealistar töldu sig hafa fundið
í dulvitundinni óþrjótandi nægtabmnn
skáldskapar og sköpunar, sannkallaða ljóð-
námu.
Ekkert var súrrealistum jafn ógeðfellt og
vanahugsun og vanabinding. Öll starfsemi
þeirra, bæði á listasviðinu og öðmm, beind-
ist að því að „breyta lífinu“ eins og Rimb-
aud sagði og ljósta hversdagstilveruna
töfrasprota skáldskaparins í víðtækustu
merkingu, hvort sem það var með gull-
gerðarlist tungumálsins eða öðmm ráðum.
Óvenjuleg hugrenningatengsl af draum-
kenndum toga em mjög algeng í ritverkum
súrrealista og em ljóð André Breton dæmi
um slíkt. Myndmálið er mjög mikilvægt og
skiptir gjaman hratt um myndir og leikið er
með orð og hugsanatengsl. Verk hans eru
því erfíð í þýðingu.
Ef reynt væri að draga saman í eina setn-
ingu rauða þráðinn í öllu lífsstarfi Bretons
væri kannski hægt að segja sem svo að verk
hans séu óður til skáldskaparins og frels-
andi möguleika hans; einn samfelldur óður
til ástarinnar og frelsisins.
Ljóðin sem hér em þýdd em úr vel þekktum
ljóðabókum Bretons, Jarðarskini (Clair de
terre) og Hvíthœrðu skammbyssunni (Le
Revolver a cheveux blancs).
Meðal annarra þekktra verka hans eru
Nadja (1928), Frjálst samband (L’Union
libre, 1931), Loft vatnsins (L’Air de l’eau,
1934), rry//rdsí(L’Amourfou, 1937), Sýn-
isbók af svörtum húmor (Anthologie de
TMM 1990:4
89