Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Blaðsíða 10

það: við lásum bækumar og okkur fannst
einhvernveginn að þetta væri allt til fyrir
inni í okkur, að skáldið hefði komið á sæl-
um endurfundum okkar við sannleikann og
það besta í okkur sjálfum. Svo liðu árin. Og
Halldór, sem var allra manna næmastur á
tímann og hafði sagnaranda á það sem í
vændum var í trú og stjómmálum og jafn-
réttismálum kynjanna og umhverfismálum
og hverju sem nöfnum tjáir að nefna, hann
var kannski annarsstaðar en við áttum von
á. Hann var ekki þar sem við sáum hann
síðast. Margir urðu hissa og gramir sínum
meistara og höfðu orð á því náttúrlega. Eða
eins og Halldór komst að orði í samtali fyrir
einum tuttugu ámm:
„Flestir sem um mig tala og skrifa koma
ekki auga á neitt annað en það sem þeir em
með á heilanum sjálfir".
Þama er gefið á baukinn tilætlunarsem-
inni, öllum þessum mörgu tilraunum
manna til að eiga skáldið út af fyrir sig og
helst að stugga öðrum í brott úr húsi þess
Það er víst ekki nema náttúrlegt líka og
eðlilegt framhald á því að mönnum finnist
skáldskapur skipta miklu máli. Eða eins og
George Orwell komst að orði um annan
mikinn höfund, Charles Dickens: það var
ómaksins vert að reyna að stela honum.
Samræmið í samspili skálds og þjóðar er
semsagt í margri hættu. Sumir vildu bara
hlusta og ekkert leggja á sig sjálfir, aðrir
vildu kveða skáldið í kútinn fyrir villukenn-
ingar, hinir þriðju vildu eiga skáldið og verk
þess með húð og hári. Og svo voru menn að
ergja sig og verða fyrir vonbrigðum á víxl,
vegna þess að það gekk ekki upp sem þeir
vildu helst sjálfir.
Fyrir réttum tíu árum var ég að spyija
Halldór um hugmyndasögu hans og hann
sagði meðal annars:
„Menn eins og gátu ekki áttað sig á því,
að ég var að reyna að hugsa mig áfram á
sjálfstæðan og heiðarlegan hátt og gat þá
flækst inn í margvíslegar kenningar og játn-
ingar — og út úr þeim aftur“.
Það er rétt, það eru og voru margir sem
ekki áttuðu sig á þessu. Menn vildu í raun-
inni, þótt þeir hefðu ekki hátt um það, gera
sinn Meistara sér að þeim kletti sem ekki
bifast hvað sem á dynur, þeir vildu ekki
barasta gullkom heldur sannleika sem blíf-
ur. Menn skildu ekki, að svörin geta aldrei
verið endanleg, að við, jafnt sem Halldór og
allir aðrir menn, erum dæmd til að „hugsa
okkur áfram“ á sem heiðarlegastan hátt. —
og að sú hugraun tekur öngvan enda. Við
létum okkur sjást yfir það, að svörin sem
gefin em við spumingum tímans um leið og
þau upp koma, eru ekki eins mikils virði og
það sem afdrifaríkast var í fordæmi Hall-
dórs Laxness. En það er sjálft næmið á það
sem máli skipti í tímanum, dirfskan til að
halda því fram sem hann vissi réttast, sjálfs-
aginn og metnaðurinn fyrir hönd bók-
menntanna og þessarar þjóðar sem er hans
fólk. Allt þetta sem gerir það bæði skemmti-
legra og vandasamara hlutverk en áður að
vera íslendingur — hver svo sem þau við-
fangsefni em sem hvert og eitt okkar fæst
við í hvunndagsleikanum. Þetta er það sem
okkur var gefið í því ljúfa og ómstríði sam-
spili skálds og þjóðar, og betra veganesti
fær ekki lítil þjóð sem verður að gera það
upp við sig á hverju ári, á hverjum degi,
hvað hún vill á sig leggja til að halda áfram
að vera til í landinu.
Avarp flutt við upphaf Halldórsstefnu í Reykjavík
12. júnf 1992.
8
TMM 1992:3