Tímarit Máls og menningar - 01.09.1992, Blaðsíða 59

launamun fylgir sóun, streita og niðurlæg-
ing og hann ýtir undir neyslusamjöfnuð og
aukna neyslu. Krafan um aukinn jöfnuð er
i senn reist á réttlætissjónarmiði og vist-
fræðilegum forsendum.
Það ber að gera vinnutímann sveigjanleg-
an og styttahann. Tækniþróunin leyfír það.
Er ekki orðið tímabært að gera þá kröfu að
tækniframfarir skili öðrum lífsgæðum en
þeim að neysluvörur verði fjölbreyttari og
glæsilegri á að líta? Tækniframfarir á að
nýta til að losa fólk við leiðigjörn og ein-
hliða störf á vinnumarkaði.
Leggja ber minni áherslu á kaupmátt og
neyslu en meiri á lífsgæði: Tíma til að sinna
samskiptum og hugðarefnum; næði, hreint
loft, framtíð unga fólksins svo dæmi séu
nefnd. Þessu fylgir krafa um endurskil-
greiningu á því hvað við er átt með „mann-
sæmandi lífskjörum.“
Opinberan rekstur á að takmarka við það
sem horfir ótvírætt til aukins jafnaðar,
sjálfstrausts, heilbrigði og menntunar þegn-
anna. Stofanalausnir, einokun og sérfræð-
ingaforræði þarf að víkja en frumkvæði
alþýðu við eigin heilsugæslu, sjálfsnám og
sjálfsbjargarviðleitni ber að örva og viður-
kenna.
Hin umbúðalausa tílvera kemur auðvitað
ekki aftur í sinni fyrri mynd. En framundan
er endurmat og viðhorfsbreytíng. Þeir sem
fá lág laun, litla tilbreytni og óveruleg sam-
skipti á vinnustað sínum kunna að endur-
skoða ávinninginn af vistinni þar. Kanna
aðrar leiðir til fjölbreyttari samskipta og
skemmtilegri starfa en þeim bjóðast á
vinnumarkaðnum. Til eru áhugamál sem
draga úr tekjuþörf, s.s. handavinna, við-
gerðir, garðrækt og matargerð. Ef kunn-
ingjar og ættingjar og nágrannar gerðu
meira af því að ganga saman í verk eða
skiptast á vinnuframlagi er hugsanlegt að
fólk fengi meiri tíma til eigin nota en gerist
með vinnumarkaðsvist og vörumarkaðs-
heimsóknum. Vinna utan hins formlega
hagkerfis verður þeim mun hagkvæmari
sem meiri umbúðakostnaður fylgir annarri
vinnu.
Ef fleiri fara að velja slíka kosti dregur úr
þjóðarframleiðslu og hagvexti. Það þarf
hins vegar ekki að rýra lífskjör eins og
jafnan er reynt að telja okkur trú um. Út-
reikningar á þjóðarframleiðslu og hagvexti
einskorðast við vinnumarkað, hið formlega
hagkerfi eins og áður er vikið að. Hagvexti
fylgir ekki endilega hagsæld heldur óhag-
kvæmt stúss, tímaleysi og.álag á fólk og
auðlindir. Skilningur á þessu fer vaxandi. 5.
maí 1990 samþykkti Alþingi t.d. þingsá-
lyktunartillögu um að fela ríkisstjóminni
. . að láta kanna aðferðir við útreikning
þjóðhagsstærða þar sem tekið er tillit til
áhrifa framleiðslustarfsemi á umhverfí og
náttúmlegar auðlindir.“ Upphaflega var til-
laga á þessa leið flutt af sex þingkonum
Kvennalistans. í greinargerð með henni
segir m.a.: „f hefðbundnum aðferðum við
útreikninga á hagvexti og öðmm þjóðhags-
stærðum gætir blindu gagnvart umhverf-
inu.“
Breytingar verða þegar nógu margir telja
gamla lagið ekki borga sig lengur. Þegar
breytt skilyrði og ný þekking tengjast í hug-
um fólks vaknar hugsun sem fyrr eða síðar
leiðir til athafna. Eftir því sem takmörk
vaxtar verða ljósari, umbúðir um mannlíf
og rekstur dýrari, opinber þjónusta rýrari og
kaupgeta minni, þá verður farið að líta
fremur en fyrr til lífshátta sem mótast af
sjálfsbjargarviðleitni, samhjálp, nýtni og
nægjusemi. Eftir því sem fleiri reka sig
oftar á að það sem áður var talið borga sig
TMM 1992:3
57