Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.12.2014, Side 6

* Ég er markvisst að bæta við mig 30 kílóum til að kom-ast á bætur vegna fötlunar. Homer Simpson teiknimyndahetja.AlþjóðamálKRISTJÁN JÓNSSON
kjon@mbl.is
HEIMURINN
eftir. Alls hafa nú rúmlega 7.500 manns dáið
úr ebólu í Vestur-Afríku eftir að veikin fór að
breiðast þar út sl. sumar.
SUÐUR-KÓREA
SEÚL
Sandra
sem verið hefur í dýragarði í 20
Söndru
að Sandra
Hér á landi er fötlun yf-
irleitt skilgreind sem var-
anlegt ástand, líkamlegt eða
andlegt, sem hindrar ein-
staklinginn í að beita sér til
fulls. Sem dæmi má nefna
blindu, geðklofa og alvarlegt
þunglyndi. En þessi skil-
greining er nokkuð víð, get-
ur verið háð túlkun hvers
og eins og hefur vafist fyrir
mörgum, jafnvel opinberum
stofnunum, gegnum árin.
Bandarísku lækna-
samtökin, AMA, ákváðu í
fyrra að skilgreina
offitu sem sjúk-
dóm. Áður
hafði verið
notuð skil-
greiningin
„alvarlegur
vandi í al-
manna-
heilsu-
fari“.
Er gengið of langt í að sjúk-dómsvæða allt sem amaðgetur að okkur, jafnvel bar-
áttuna við mannlega veikleika?
Þessi spurning hefur verið mjög
rædd eftir að æðsti dómstóll Evr-
ópusambandsins komst nýlega að
þeirri niðurstöðu að offita gæti
stundum verið skilgreind sem fötl-
un. En bara stundum. Ástæður fyr-
ir offitu eru langoftast að fólk borð-
ar of mikið af fitandi mat og
hreyfir sig of lítið, um þetta eru all-
ir sérfræðingar í þessum efnum
sammála. Og flest fólk veit þetta ef
það vill á annað borð vita það. En
við viljum reyna að forðast að særa
aðra með athugasemdum um holda-
far, reynum að sýna nærgætni.
Til eru dæmi um að offita eigi
sér erfðafræðilegar orsakir en þau
munu vera fátíð. Allir vita líka að
við berum þungann/fituna misvel og
súmó-glímumenn borða mikið, þeir
vilja vera feitir. Það hentar þeim.
Sumir geta verið mjög frjálslega
vaxnir og samt í fantagóðu formi,
hjá öðrum eyðileggjast liðamótin og
þeir fá sykursýki, hjartað gefur sig,
þunglyndi getur gert vart við sig.
Dómstóll ESB hafði fjallað um
mál Karstens Kaltoft, Dana sem
sagðist hafa misst vinnu á leikskóla
vegna þess að hann hefði verið tal-
inn of feitur en hann er um 160 kíló
og fremur lágvaxinn.
Þess ber að geta að dómstóllinn
sagði ekki að fólk sem þjakað væri
af offitu ætti rétt á sérstakri vernd
með hliðsjón af lagaákvæðum gegn
misrétti, ekki væru núna ákvæði af
því tagi í vinnumálalöggjöf ESB.
Og hann sagði jafnframt að það
yrði í hverju einstöku máli að vera
hlutverk dómstóla í umræddu aðild-
arlandi að úrskurða hvort offitu-
vandi þess sem kærði væri raun-
verulega fötlun sem leiddi til
misréttis. En ekki skipti máli hver
orsök offitunnar væri.
Í reynd er dómstóllinn að velta
vandanum yfir á dómara í aðild-
arríkjunum með loðnu orðalagi
sínu. Lögfræðingar eru auðvitað
kampakátir og sjá fram á arðvæn-
leg málaferli. En atvinnurekendur
eru ókátir og benda á að fyrirtæki
verða að búa sig undir að sumir
starfsmenn reyni að höfða mál
vegna hugsanlegs misréttis.
„Þessi úrskurður gæti lagt geysi-
lega þungar byrðar á bresk fyr-
irtæki, vinnuveitendur yrðu þving-
aðir til að borga kostnaðinn af
sístækkandi mittismáli starfsmanna
sinna,“ sagði Matthew Elliott,
áhrifamaður í bresku atvinnulífi.
Sérstök bílastæði fyrir
„stórt“ fólk?
Fjölmiðlar og samskiptavefir hafa
fjallað mikið um þennan dóm ESB
og sýnist sitt hverjum. Sumir segja
að verið sé að tryggja réttindi
minnihlutahóps sem hafi verið
hunsaður, fólk sem hafi sjálft enga
stjórn á vandanum og sé saklaus
fórnarlömb auglýsinga sem hampi
stöðugt sykri og annarri óhollustu.
Aðrir að fáránlegt sé að hygla þeim
sem ekki hafi í sér þroska og
manndóm til að taka á eigin vanda,
hætta að éta sér til óbóta.
Hvað gerist ef margir dómar í
ESB-ríkjum falla þeim í vil sem
segjast verða fyrir misrétti? Ef til
vill þarf að koma upp sérstökum
bílastæðum fyrir óvenju holdugt
fólk úr röðum starfsmanna, segir í
frétt BBC og ráðamenn í versl-
unum, kvikmyndahúsum, á veit-
ingastöðum og íþróttavöllum, gætu
þurft að breyta sætaskipan og öðr-
um aðstæðum, hliðra til fyrir
þungaviktarfólki.
Athygli vekur að sumir talsmenn
samtaka sem berjast gegn offitu
efast um að úrskurður dómstólsins
sé framfaraspor. Niðurstaðan geti
aukið núning milli þybbinna og
annarra starfsmanna. Og Jane De-
ville Almond, formaður Samtaka
breskra offitusjúklinga, segir rangt
að nota skilgreininguna fötlun, það
muni aðeins auka vandann að
skylda vinnuveitendur til að grípa
til sérstakra ráðstafana vegna allt
of holdugra starfsmanna. „[Með
dóminum] er gefið í skyn að fólk
geti engu ráðið um þetta ástand
sitt en ekki að hægt sé að bæta
stöðuna mjög mikið með því að
breyta hegðun sinni,“ segir Al-
mond.
Hvað er offita? Oftast er notast
við svonefndar fitumælingar (e.
body mass index) en þá er hlutfallið
milli hæðar og fitu mælt en ljóst er
að tíðni offitu er hækkandi. Meira
en fimmti hver fullvaxinn íbúi í
ESB-ríkjunum er talinn vera of
þungur eða er beinlínis skil-
greindur sem offitusjúklingur, í
Bretlandi er hlutfallið um 25% og
talsvert hærra í Bandaríkjunum.
Nú er sagt fullum fetum að breikka
verði sæti í farþegaflugvélum og
stækka lyftur til að mæta þessari
breytingu á vaxtarlagi. Oft er sagt
að heimurinn sé að minnka en
mannfólkið er að stækka – í allar
áttir.
Agalaust
fólk eða
fórnarlömb?
DEILT ER UM RÉTTINDI OFFITUSJÚKLINGA EFTIR AÐ ÆÐSTI
DÓMSTÓLL ESB ÚRSKURÐAÐI AÐ OFFITA GETI VERIÐ
FÖTLUN OG VALDIÐ MISRÉTTI Á VINNUSTAÐ. FYRIRTÆKI
GÆTU ÞURFT AÐ GRÍPA TIL RÁNDÝRRAR AÐLÖGUNAR.
MÖRK FÖTLUNAR
Girnilegur, ódýr matur, mikið af fitu og sykri, umm … En sérfræðingar í næringarfræði segja að margir borði allt of mik-
ið af svona kræsingum og ein afleiðingin sé vaxandi offituvandi á Vesturlöndum.
6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28.12. 2014